SES PROTEZİ

“Tümör nedeni ile gırtlağı alınan hastaların solunumlarını sağlamak için soluk borusunun ön bölümüne bir delik açılır. Ancak bu yöntemle hastanın konuşmayı öğrenmesi çok zor olduğu gibi, çıkan ses de oldukça mekaniktir. İşte bu gibi durumlarda ses protezi önemli bir alternatif olarak karşımıza çıkar.”

Gırtlak kanserinin en önemli tedavi şekli cerrahidir. Ses teli tümörlerinde cerrahi yanında, ışın tedavisi alternatifidir. Ancak son yıllarda lazer kullanımının yaygınlaşması özellikle ses teli tümörleri için önemli bir alternatif oluşturmuştur. İleri evre tümörlerde ışın tedavisi cerrahiye ek olarak uygulanmaktadır.

Gırtlağın önemli işlevlerinden biri insanlar arasında iletişimi sağlayan konuşma sesini meydana getirmesidir. Son yıllarda konuşmayı korumak amacı ile kısmi gırtlak çıkarılması teknikleri uygulanmasına rağmen ileri evrelerdeki tümörlerde gırtlağın tamamen alınması hala yaygın olarak karşımıza çıkmaktadır. Gırtlağın alınması hastalara yüksek oranda yaşam süresi sağlamakla birlikte hastaların büyük çoğuluğu konuşamamakta ve bu durumun yarattığı depresyonla yaşamını sürdürmektedirler. Sosyal hayatları açısından ciddi sıkıntılar doğurmakta ve toplumdan dışlanarak yalnızlığa terkedilmektedirler. Ayrıca gırtlağı alınan hastalar solunumlarını trakeostomi adı verilen soluk borusunun boyun ön kısmına açılmasıyla temin etmektedirler. Bu durumda hastalarda belirgin sıkıntı yaratmaktadır

Burada temel amaç hastaların rahat konuşabilir hale gelmelerini temin etmektir. Bundan dolayı çeşitli arayışlar mevcuttur. Çeşitli cerrahi teknikler, cihazla konuşma ve yemek borusu konuşması yöntemleri çoğu zaman tatminkar sonuçlar vermemiştir. Cerrahi teknikler sınırlı kullanılmaktadır. Cihazla konuşma, erken konuşabilme gibi bir avantajı olmasına rağmen el kullanma ve monoton mekanik bir ses oluşturması nedeni ile hastaları ve etrafındakileri rahatsız etmektedir. Yemek borusu konuşmasını öğrenmek güç olduğu gibi, bu yolla konuşma şiddetinin ve başarısının düşük olduğunu bilmekteyiz. Daha uzun süre konuşma için hastanın çok fazla sayıda yutkunması gerekmektedir. Çünkü yemek borusunun kapasitesi oldukça düşüktür. Bunu çözmek amacı ile hava kapasitesi yüksek olan akciyerlere kullanılması hem konuşma sürecini hem de şiddetinin artmasına neden olacaktır. Bundan dolayı ses protezleri gündeme gelmiştir.

Ses protezi kimlere uygulanır ?

İleri evre tümör nedeni ile gırtlağı tamamen alınan hastalara ameliyat esnasında veya daha sonra ikincil olarak takılır.

Ses protezi nasıl çalışır ?

Ses protezi küçük bir boru şeklinde olup içinde tek taraflı hava geçişine müsaade eden kapak sistemi mevcuttur. Soluk borusunun arka üst kısmı ile yemek borusunun ön duvarı arasına bir delik açılarak yerleştirilir.

Burada amaç akciğerdeki havayı protez yardımıyla yemek borusu ile yutağın birleşim yerine taşımaktır. Havanın sürekli akışını temin etmek uzun süre konuşabilme ile sonuçlanmaktadır. Protezin yapısı yemek borusundan akıntıların soluk borusuna kaçışını engellemektedir. Konulan protez boyun orta bölümünde bulunan delikten görülebilmektedir. Bu sistemin çalışır hale gelmesi için akciğerdeki havanın, boyundaki deliğin parmakla kapatılması suretiyle protezin havayı yemek borusuna iletmesi gerekmektedir.

Ses protezi nasıl takılır ?

Ses protezi gırtlağın alındığı seansta veya daha sonra genel anestezi altında takılabilir. İlk 4-5 gün içinde protezin takılacağı yerin şişliğinin inmesine kadar geçen süre içinde o bölgeye sonda yerleştirilebilir. Sondanın çekilmesini takiben ölçü alınarak uygun boyuttaki protez yerleştirilir. Bu şekilde hastadan egzersizler yapması istenir. Egzersizler ile rahatlıkla konuşmak mümkün olacaktır.

Protez takılan her hasta konuşabilir mi ?

Konuşmayı öğrenmede hastaların kendine güvenen kişiler olması, motivasyonlarının ve ilgilerinin fazla olması önemlidir. Kendi tecrübelerimize göre eğitim düzeyinin de önemli olduğunu düşünmekteyiz. Yaşlılık, işitme azlığı, ve güçlüksüz öğrenmeyi zor hale getirebilmektedir. Yemek borusu ve yutak bölümünün etrafını saran kas dokusunun aşırı derecede kasılmasına bağlı olarak havanın geçişi engellenebilmekte ve konuşma gerçekleşmemektedir.Gırtlağın alınması esnasında bu kaslar zayıflatılmalıdır. İkincil olarak protez takılan hastalara ensuflasyon denilen testi yapmak koşulu ile spazm olup olmadığı tesbit edilmekte ve aynı seansta kasların kasılma gücü zayıflatıralarak böyle bir durumun ortaya çıkışı engellenmektedir.

Ses protezi takılan hastalarda ses kalitesi

Doğal sese yakın konuşma şeklini oluşturmaktadır. Hasta sosyal ilişkilerini rahatlıkla devam ettirebilmektedir. Stoma dediğimiz boyun ön kısmındaki deliğe valvli sistemin yerleştirilmesi durumunda parmak kullanmak gerekmediğinden hastalar daha fazla rahat etmektedirler.

Protez çeşitleri

Günümüzde uygulanan konuşma protezleri çeşit olarak oldukça fazladır. Genelde Provox ve Blom- Singer dediğimiz ses protezleri kullanılmaktadır. Provox konuşma protezinin özelliği takıldıktan sonra uzun süre kalabilmesidir. Degiştirileceği zaman hekim yardımı ihtiyaç götermektedir. Blom–Singer protezinin ise kullanım açısından sık aralarla cıkarılıp temızlenmesi ve bakımının yapılması gerekmektedir.

Ses protezi uygulması kolay olan bir teniktir. Üretilen protezin daha uzun ömürlü ve mantar enfeksiyonlarına daha dayanıklı olmasına calışılmaktadır.

VKV Amerikan Hastanesi
KBB Bölümü
Doç. Dr. Tan Ergin