ZEHİR, İNSAN SAĞLIĞININ HİZMETİNDE

Bir çok insanın kabusu olan yılan, akrep, örümcek gibi hayvanların zehirlerinden çeşitli ilaçlar üretiliyor

Hayvan ve bitki zehirleri üzerindeki araştırmalarda, kas, sinir vekan hastalıklarının tedavisine yönelik ilaç yapımı amaçlanıyor.

Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Farmakoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Levent Büyükuysal, tıpta “venom” olarak adlandırılan yılan, böcek, akrep, arı, örümcek gibi canlıların ürettikleri zehirlerin öldürücü etkilerinin yanı sıra tedavi bakımından önemli olabilecek ve yeni ilaçların geliştirilmesine öncülük edebilecek özellikler taşıdığını anlattı. Prof. Dr. Büyükuysal, gıda zehirlenmelerine neden olan bazı mikroorganizmaların da hem araştırma hem de tedavi amaçlı kullanıldığına değinerek, insan için öldürücü olan bu mikroorganizmaların, laboratuvar şartlarında üretilerek kas spazmlarının tedavisinde kullanıldığını kaydetti.

ZEHİR TÜRLERİ

Prof. Dr. Büyükuysal’ın verdiği bilgiye göre, ilaç yapımında kullanılan ya da henüz araştırma safhasında bulunan zehir türleri şunlar:

Engerek Yılanı: Zehiri, hipertansiyon tedavisinde önemli bir kullanım alanına sahip olan ve damar genişletici etkisi olan “ACE inhibitörü” olarak kullanılıyor.

Akrep: Zehrinde bulunan ve organ nakli operasyonu geçiren hastaların vücutlarının organı reddetmesini önleyen ‘margatoxsin” maddesinin ilaç yapımında kullanımı konusunda patent başvurusu yapıldı.

Mamba Yılanı: “Dentrotoksin” olarak adlandırılan zehrinin, sinirsel uyarıyı artırıcı özelliği saptandı. “Alzheimer” başta olmak üzere sinir ve kas hastalıklarının tedavisine yardımcı olacak yeni ilaç geliştirilmesi çalışmalarında kullanılıyor.

Örümcek ve deniz salyangozu: Bu hayvanların zehirlerinin, sinirsel hasarı önleyici özelliği bulunuyor. Kafa travması geçiren hastalarda, koruyucu etkisi üzerinde araştırmalar sürüyor.

Kurbağalar: Bazı kurbağaların derisinden elde edilen “epibatidine” adı verilen zehirli maddenin, ağrı kesici özelliğe sahip olduğu saptandı. Aşırı dozda kullanımında öldürücü olduğu için henüz ilaç yapımında kullanılamayan bu madde üzerinde çalışmalar sürüyor. Bu çalışmalarda morfinden 30-40 kat daha güçlü etki gösteren ve yan etkileri daha az olan bir madde üretildi.

Kürar Bitkisi: Güney Amerika yerlileri tarafından “ok zehiri” olarak kullanılan ve bu bölgede yetişen bazı bitkilerden elde edilen “kürar” da genel anestezide kas gevşetici olarak kullanılıyor.