YAŞAM BOYU SAĞLIK VE STANDARTLAR

Herkes için bilgisayara dayalı, gerek duyulduğunda kolaylıkla ulaşılabilecek ve bakımın devamlılığının sağlanması için ilişkilendirilebilecek bir yaşam boyu sağlık kaydı (lifetime health record) hayali, henüz uzak bir hedef olarak görülmektedir. Böyle bir model geliştirilebilmesi için en önemli engellerinden biri uluslararası alanda giderek yaygın bir biçimde kullanılan sağlık bakım enformasyon standartlarının (healthcare information standards), ülkemizde hiç uygulanmamasıdır.

Standartlar, bir otorite tarafından kabul edilmiş veya yaygın kabul gören modeller olarak tanımlanabilir. Bir donanım veya yazılım standardı, ya yaygın olarak kullanılan ve herkesçe kabul edilen (de facto standard) ya da bir standart geliştiren kuruluş tarafından uygun görülmüş olan (de jure standard) ayrıntılı tanımlamalardır. Sağlık bakım enformasyon standartlarına olan gereksinimin en önemli nedeni sağlık bakım ortamının kompleks yapısı nedeniyle fazlasıyla heterojen bir veri işleme ihtiyacına sahip olmasıdır. Hiçbir yazılım üreten firma veya kurum içerisinde (in-house) yazılım üretmeye çalışan bir grup, bu gereksinimlerin hepsini birden karşılayamaz: sağlık enformasyon sistemlerindeki çeşitlilik bir gerekliliktir. Standartlar;

•Elektronik sağlık kayıtlarının kağıt dosya sistemine dayalı tıbbi kayıt sistemi ile uyumunun sağlanması,

•Verilerin ve enformasyonun kurum içerisinde ve kurumlar arasında paylaşılması (data exchange/communication),

•Farklı sistemlerin entegrasyonu (interoperability),

• (En önemlisi de) karar destek sistemlerinin (decision support systems) geliştirilmesi ve kullanılmasına olanak sağlaması için gereklidir.

STANDART GELİŞTİREN KURULUŞLAR

Dünyada standart geliştirme çalışmaları genel olarak iki farklı model ile yürütülmektedir.

Standartlar, Amerika Birleşik Devletleri’nde sektörün ihtiyaçlarına göre gönüllü kuruluşlar tarafından üretilirken; pek çok ülkede ve özellikle de Avrupa’da standart geliştirmekle görevli kuruluşlar tarafından geliştirilmektedir.

ANSI-HISB (American National Standards Institute) ABD’de etkin olarak faaliyetlerini sürdürürken, ISO (International Standard Organization) 90 katılımcı ülkenin ulusal standart kuruluşlarının birer temsilcilerinden oluşmuş uluslararası bir federasyon olarak faaliyetlerini sürdürmektedir.

Avrupa’daki anahtar standart geliştiren kuruluş olan CEN (Europan Standardization Committe (Comité Européen De Normalisation-CEN), Avrupa Ekonomik Topluluğu’na üye 30’dan fazla ülkenin katılımı ile kurulmuştur. CEN, ANSI’ye karşılık gelen, fakat standart geliştirme süreci tamamıyla farklı olan bir kuruluştur. ANSI, standart geliştirme çalışmalarını koordine etmeye, onaylamaya ve yayınlamaya, standart geliştiren kuruluşları onaylamaya odaklanmışken, CEN kendisi standart geliştirmektedir. CEN’de oylama ülkelerin standart kuruluşları tarafından yapılırken, ABD’nde ilgili tüm taraflar oylamalara katılabilmektedir.

ABD’nde standartların geliştirilmesi için gerekli kaynaklar endüstri ve gönüllü kuruluşlar tarafından karşılanırken, CEN genellikle standart geliştirme çalışmalarına doğrudan doğruya kaynak sağlamaktadır. CEN içerisinde sağlık bilişim standartlarının geliştirilmesi ile ilgili komite TC 251’dir. TC 251 dört çalışma grubundan oluşmaktadır. Aşağıda çalışma grupları ve her grubun çalışma alanları verilmektedir:

Bu komitenin yanısıra, TC 224 WG 12 çalışma grubu da “Patient Data Cards” alanında çalışmalar yapmaktadır.

STANDART GELİŞTİRİLEN ALANLAR

Elektronik sağlık kayıtlarının oluşturulması için standart geliştirilen veya standart geliştirilmesi gerekli başlıca alanlar ve CEN TC251 çalışma gruplarının bu alanlarda yaptığı çalışmalar aşağıda özetlenmektedir:

İletişim (Mesaj Formatı) Standartları

Çeşitli sistemler arasında veri alışverişi için standartların geliştirilmesi ile ilgili bu alan, tüm standart geliştirme çalışmaları içerisinde en çok çalışma yapılan ve diğer standart alanlarına göre en olgun alandır. Bununla birlikte, bu alanda hala pek çok geliştirme ve farklı standartlar arasındaki uyum çalışmaları sürdürülmektedir. Çeşitli sistemler arasında veri alışverişi için standartların geliştirilmesi amacıyla CEN TC 251 “Technology for Interoperability” çalışma grubunun yapmış olduğu çalışmalar ve yayınlar aşağıdaki tabloda özetlenmektedir. Bu çalışmaların bazıları tamamlanmış, bazıları da standart geliştirme prosedürünün çeşitli aşamalarında bulunmaktadır. “EN” kodu kabul edilmiş standartlar, “ENV” kodu ise üye ülkelerin görüşlerine sunulmuş pre-standartlar için kullanılmaktadır.

İçerik ve Yapı Standartları

İçerik ve yapı standartları elektronik hasta kayıtlarında yer alacak veri elemanlarının açık birşekilde belirlenmesini; ateş ve kan basıncı gibi temel veri elemanlarının tanımlanmasını; her veri alanının uzunluğunun, veri tipinin ve her veri alanı için geçerli içeriğin standardize edilmesini gerektirmektedir. Bu alanda CEN TC 251 “Information Models” çalışma grubunun yapmış olduğu çalışmalar ve yayınlar aşağıdaki tabloda özetlenmektedir. Bu standartların bazıları iletişim standartları olarak da değerlendirilebilir.

Mahremiyet, Veri Güvenliği, Doğrulama Standartları

Bilgisayara dayalı hasta kayıt sistemleri ve sağlık bakım enformasyon ağlarının gelişmesi, daha iyi tanımlanmış mahremiyet (confidentiality), veri güvenliği (data security) ve doğrulama (authentication) standartları ile rehberlerine ihtiyaç yaratmıştır. Bu konuda yaygın bir fikir birliği oluşmuş olmasına karşılık, yapılan çalışmalar oldukça erken bir safhadadır. ABD’nde bu konuda bazı yasal çalışmaların yapılmakta; çeşitli kuruluşlar da bu konu üzerinde çalışmalarını sürdürmektedirler. Uluslararası standart geliştiren kuruluşlar da bu konuda çeşitli standartlar geliştirmektedir. CEN TC 251 “Security, Safety and Quality” çalışma grubunun yapmış olduğu çalışmalar ve yayınlar aşağıdaki tabloda özetlenmektedir.

Klinik Verilerin Simgelenmesi (REPRESENTATION) – KODLAMA SİSTEMLERİ

“Kodlama” süreci, verilerin sınıflandırılması ve sınıflandırılan verilere nümerik veya alfanümerik bir simge atanması işlemidir. Tıbbi tanıların ve hastalara uygulanan girişimlerin kodlanması “klinik kodlama” olarak adlandırılır. Elektronik sağlık kayıtlarında aynı klinik durum veya girişim için farklı terimlerin veya kodlama sistemlerinin kullanılması; verilerin çeşitli amaçlar için çağrılması (data retrieval) gerektiği zaman sorunlara yol açar, verilerin güvenilirliği ve tutarlılığının azalmasına yol açar. Standart kodlama sistemleri geliştirilmesi için yapılan çalışmaların amacı, benzer durumlar için tüm sağlık personeli tarafından tutarlı tanımlamalar yapılması ve benzer bir terminolojinin kullanılmasının teşvik edilmesidir. CEN TC 251 “Terminology and Knowledge Bases” çalışma grubunun yapmış olduğu çalışmalar ve yayınlar aşağıdaki tabloda özetlenmektedir.

Salih GÜREŞ
[email protected]