SAĞLIK ALANINDA İNTERNET’İN KULLANIMI

Sağlık Hizmeti Alanlar Acısından

Internet, halk sağlığı konusunda topluma büyük hizmetler verebilecek bir potansiyele sahiptir.Gerek istenen hastalık, ilaç, doktor veya hastaneler konusunda bilgiler herkes tarafından kolayca bulunabilecek, gerekse koruyucu sağlık hizmetlerinin herkes tarafından bilinmesi sağlanacaktır.Yalnız bazı bölgesel hastane ve sağlık ocaklarının bile böyle bir ağa bağlı olduğu bir sistem, toplumun her kesimine ulaştırılan sağlık hizmetinin kalitesini artıracaktır.

İnternet, interaktif televizyon ve diğer iletişim araçları ile bilgiye ulaşma imkanındaki büyük artış ve sağlık bilgisinin kişilerin evine taşınması beraberinde sağlık sistemlerindeki değişiklikleri de getirmiştir ve bu değişimlerin devam edeceği beklenmektedir. Hastalar bu araçları, hastalıkları konusunda araştırma yapmak, psikososyolojik gruplara katılmak, kişisel bakımları ve hekimleri ile karar verme sürecinde paylaşımda bulunabilmek gibi amaçlara yönelik olarak kullanmaktadırlar.

İnsanlar günümüzde, bulundukları ortamdan bir bilgisayar yardımıyla istedikleri bilgilere rahatlıkla ulaşabilmekte, iletişim kurabilmekte ve sağlık konusunda uzmanların fikirlerine ulaşabilmektedirler. Bu noktada ise internet anahtar görev üstlenmektedir.

Kişilerin İnternetti kullanım önceliklerinde elektronik posta ilk sırada yer almaktadır. Telefondan sonra iletişim teknolojisindeki en büyük gelişme olan İnternet’in gelecekte sağlık alanındaki çalışma koşullarında büyük değişiklikler meydana getireceği ortadadır.

Günümüzde, daha uzun ve daha sağlıklı yaşamak hemen her insanın en büyük ideali haline gelmiştir. Bu açıdan, internet üzerinde sağlık sitelerinin kullanım yaygınlığı ve popülariteleri sürekli artmaktadır. Sağlığına dikkat eden eğitimli tüketicilerin bulunduğu gelişmiş ülkelerde, özellikle ABD ve Avrupa da, sağlık web siteleri; hastalıklar, tedavi yöntemleri ve ilaçlarla ilgili bilgi sahibi olmak isteyen bireylerin ana hedefi konumundadır.

Kişilerin sağlık web sitelerini ziyaret etme nedenlerini aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:

1 – Doktorların verdiği reçete ile ilgili bilgi alma
2 – Hastalıklarla ilgili bilgi alma
3 – Kendi reçetelerinde yer alan ilaçlarla benzer niteliklere sahip ilaç arama
4 – Sağlık durumu ile ilgili bilgi alma
5 – Muayene öncesi ilaçlar hakkında bilgi edinme
6– Ürün (vitamin, kozmetik vb.) kupon ve indirimlerinden yararlanma
7 – Reçeteli yada reçetesiz ilaç satın alma
8– Sağlık web sitesine ait elektronik posta hizmetinden yararlanma
9 – Diğer hastalarla iletişim kurma

Bu sıralamadan da görüleceği üzere insanlar sağlık durumlarıyla ilgili olarak daha çok bilgi sahibi olmak istemekte ve uygulanmakta olan ve/veya muhtemel tedavi yöntemleri hakkında en doğru ve en geniş bilgiyi talep etmektedirler.

İnternet üzerinde yer alan sağlık web siteleri de bu talepler doğrultusunda hareket etmektedir. Bir sağlık web sitesinin kullanıcılara sağladığı temel içerik aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir :

Genel Sağlık Bilgisi: Hastalıklar, klinik deneyler, ilaçlar, tedavi yöntemleri, kişisel bakım, gıdalar ve beslenme, spor ve formda kalma,şifalı bitkiler, sağlık kütüphanesi, alternatif tıp yöntemleri, vb. bilgiler

Sağlık Eğitimi: Sağlık televizyonu, sağlık öğretmeni, sürekli sağlık eğitimi (Continious Medical Education) programı, sağlık gazetesi, haber grupları, vb. bilgiler

Sağlık Web Sitesi Üye Hizmetleri: Sağlık kayıtlarının tutulması, üyelikler, topluluklar, sohbet odaları, yaşanan olaylar, kişiselleştirilmiş hizmetler, vb. olanaklar

Sağlık Web Sitesi Ticaret Enstrümanları: Kişisel bakım ürünlerinden doğal ilaçlara kadar çok geniş yelpazede ürünler ve zayıflatma, formda kalma alet ve cihazlarından ortopedik ayakkabılara kadar her türlü tıbbi ürün satışının yapıldığı mağazalar, tıbbi tedarikçiler, sağlık sigortaları, sağlık odaklı tatil imkânları, reklamlar, vb.

Sağlık Web Sitesi Kimlik Bilgileri: Site kimliği, sitenin özgeçmişi, kurucuları, yönetimşekli, site misyon ve amaçları, içerik / enformasyon / reklam / ticaret politikaları, gizlilik ve etik , site ortak ve sponsorları, bilgi kaynakları, bağlı olunan protokol ve düzenlemeler, site haritası, adres, telefon ve faks numaraları, vb.

İnternet üzerinden bilgiye ulaşmalarının bir sonucu olarak hastalar artık tedavileri ve durumları konusunda daha bilgili hale gelmişlerdir. Bu da sağlık uzmanlarının İnternette yer alan sağlık bilgisi kaynakları konusunda bilgili olmalarını zorunlu kılmaktadır. Çünkü ancak buşekilde hastalarına, edindikleri bilginin doğruluğu ve değerlendirilmesi konularında yön gösterebilirler.

Son beş yılda gerek ilaç gerekse sağlık bilgisi veren sitelerin sayısında hızlı bir artış gözlenmiştir. Ancak bu sitelerin bazılarının güvenilirliği tartışma konusudur. Çünkü inandırıcı ve profesyonel görüntüde bir web sitesi yaratmak kolaydır. Bu nedenle sağlıkla ilgili pek çok site konunun uzmanı olmayan kişilerce hazırlanmaktadır. Bir başka sorunsa web sitelerinin çok çabuk yaratılıp – çözülüp – taşınabilmesidir. Bu sitelerin içerdiği bilgiler doğru olmayabilir hatta sağlığa zarar verici bilgiler halk tarafından güvenilir bir kaynaktan alınıyormuş izlenimi ile doğruymuş gibi algılanabilir. Sağlık uzmanı açısından önemli olan bilginin doğruluğunu değerlendirme yetisine sahip olmak ve böylelikle hastalara güvenilir kaynakları önermektir. Sağlıkla ilgili sitelerin değerlendirilmesinde gerekli kriterler site üzerinde yada site yazarlarının kimliklerinde belirtilmektedir.

İnternet üzerinde sağlık bilgisine ulaşıldığında kişilerin kendilerine sorması gereken ilk sorularşunlardır:

• Bu sağlık sitesi ve verdiği bilgiler güvenilir mi?
• Okuduğum bilgiyi gerçekten anladım mı?
• Bu bilgiye dayanarak sağlığımla ilgili vereceğim kararlar ne kadar doğru olabilir?
• Sağlık sitesinin amacının eğitim mi, yoksa belli bir ürünü satmaya yönelik olup olmadığını nasıl anlayabilirim?
• Edindiğim bu bilgiyi kendim için en doğru olan reçetesiz ilacı seçmekte kullanabilir miyim?
• Hatalı bir karar verdiğim ve sağlık problemleri ile karşılaştığım takdirde bilginin kaynağı olan sağlık sitesi sorumluluk üstlenecek mi?

Sağlık web sitesi güvenilir ve doğru bilgiler veriyor olsa dahi, ulaşılan bilginin analizi ve bireyin durumuna (genel sağlık durumu, kullandığı diğer ilaçlar, hastalıkları vb.) uygunluğu konusunda doktor ve eczacının açıklamalarına gereksinim vardır. İlaçların kendi aralarındaki veya alkol / gıdalarla olan etkileşimleri, hastalıklara ve insan vücuduna etkileri konusundaki temel bilgilere en az dört sene üniversite ve pratik eğitimi almış bir sağlık uzmanı olan eczacı sahiptir. İlaçlar konusunda deneyimlidir ve kullanılacak ilaçlardan en iyişekilde yararlanılmasına yardımcı olacak tek kişidir.

Eczacının en önemli görevlerinden birisi bilgiyi ele almak ve iletişim kurmaktır. İnternet hiçşüphesiz bu amaca hizmet eden önemli bir araçtır. Her hafta ortaya çıkan yeni kaynaklarla İnternet üzerinde geniş miktarda farmasötik bilgiler yer almaktadır. Ulaşılabilecek bilginin çeşidi, dergiler, ilaç ve sağlıkla ilgili haberler, sohbet grupları, farmasötikşirketlere ait bilgi kaynakları, toplantı duyuruları olarak sıralanabilir. Farmakopeler gibi pek çok bilgi kaynağı gerek kitap gerekse CD-ROM olarak elde edilebilirken, günümüzde İnternet üzerinden de bu kaynaklara erişim olanağı sağlanmaya başlamıştır. Hastane eczacıları siparişlerini İnternet üzerinden verebilme imkanına kavuşmuşlardır. Son gelişme farmasötik bir toplantının İnternet üzerinden canlı olarak tüm dünyaya sesli ve görüntülü olarak yayınlanması olmuştur.

Gelişmiş ülkelerde İnterneti her geçen gün daha farklı amaçlara yönelik kullanmak isteyen insanlar, artık ilaçlarını da online olarak satın alabilmekte, internet üzerinde reçetelerini yeniletebilmekte veya tezgah üstü ilaçlara evlerinden çıkmadan ulaşabilmektedirler. Hastalar, reçetelerinin elektronik posta kanalıyla doktorlarından eczacıya ulaşabileceğini düşünerek reçetelerinde yazılı ilaçları İnternet üzerinden almayı, kitap ya da uçak bileti satın almak kadar olağan karşılamaktadırlar. Reçeteli ilaçların internet üzerinden (online) satın alınmasının kişiler ve aileleri açısından faydalı yönleri (erişim kolaylığı, özel soruları gizlilik içerisinde bir eczacıya danışma imkanı, günün 24 saati, haftada yedi gün beklemeden erişim olanağı, düşük fiyatlar ve düzenli kullanılan pahalı ilaçlarda uygulanan indirimler, hastalara ait tüm kayıtların, reçetelerin ve reçete yenilenmelerinin kaydedilmesi ve gizli tutulması) bulunabilir. Yapılması gereken tekşey ilaç satın almadan önce gerekli tüm noktaların göz önüne alınmasıdır.

Bu bağlamda, US Food and Drug Administration (FDA), Amerika da kapsamlı çalışmalar yürüterek halkı bilinçlendirmek için büyük çaba sarf etmektedir. FDA in amacı, güvenli ve etkili ürünlerin pazara zamanında çıkmasını sağlamak ve ürünler kullanılmaya başlandıktan sonra da güvenilirliklerini test etmeye devam ederek halkın sağlığını korumak ve desteklemektir. Çalışmaları hukuk ve bilim çerçevesinde yürütülmektedir. Yasal olmayan sağlık web siteleri ile savaşabilmesi için geçtiğimiz yıl FDA ye 10 milyon dolarlık bir bütçe ayrılmıştır. Aynı zamanda FDA halkı eğitmek ve uyarmak için, sağlıkla ilgili web sitelerinde ve televizyonda başlıklar vermekte, ayrıca kendi sitesinde (www.fda.gov) bu uyarıları yayınlamaktadır. Amaç reçetelerini geleneksel eczanelerden alan kişilerle internet üzerinden satın almayı tercih edenleri eşit oranda korumaktır. Çünkü yasal olarak eczane hizmeti veren web sitelerinin (örn. www.drugstore.com) yanında halk sağlığını risk altına alacakşekilde satış yapan siteler de mevcuttur. Bu riskler;

• Sahte, uygun olmayan, son kullanma tarihi geçmiş veya standart dışı ürünlerin satın alınma olasılığı
• Satışı yapılan farmasötik ürünlere yetersiz kalite kontrol uygulanması veya hiç uygulanmaması (ambalaj, içerikte yer alan maddelerin saflığı, kontaminasyon, depolama koşulları)
• Belirli doktorlar aracılığı ile internet üzerinde hastalık teşhisi koyan ve reçete yazan sitelerde doğru olmayan teşhis konulabilmesi
• Uygun olmayan bir ilacın alınması (ilaç etkileşimleri veya hastalığa uygun olmayan)
• Gizlilik ve güvenlik önlemlerindeki boşluklar
olarak sıralanabilmektedir.

İlaçların internet üzerinden emniyetli alınmasında yapılması ve yapılmaması gereken bazı temel davranışları FDA şuşekilde açıklamaktadır :

• Satın alınacak ilaç mutlaka kişinin kendi doktoru tarafından reçetelenmiş olmalıdır.
• Reçete ile ilgili en ufak bir değişiklik söz konusu olduğunda kişiler doktorlarıyla bağlantı kurmalıdır.
• Reçeteli ilaçların satışını reçete talep etmeden gerçekleştiren sitelerden kesinlikle ilaç satın alınmamalıdır.
• Yasal bir online eczane ile anlaşma yapıldığından emin olunmalı ve soruların danışılabileceği diplomalı bir eczacısı varolan sağlık web siteleri kullanılmalıdır.
• FDA in satışına izin vermediği ilaçları satan siteler kesinlikle kullanılmamalı, site ve bağlantılı yerler FDA ye bildirilmelidir.
• Sağlık web sitesine ait gizlilik ve güvenlik poliçelerinin kolay bulunabilir ve anlaşılabilir olduğu siteler tercih edilmelidir.
• Sağlık web sitesinin bu bilgileri gizli tutacağından emin olmadıkça, sigorta ve kredi kartı numarası, kişisel sağlık geçmişi gibi detaylar verilmemelidir.
• Mucizevi tedaviler sunduğunu iddia eden ve kayıtlı dökumanları bulunmayan sitelerden uzak durulmalıdır.

İlaçşirketleri ve sağlık uzmanları bilgi paylaşımıyla birlikte halkı bilinçlendirmeyi esas alarak hareket etmelidir. Hastalar ve sağlık alanında hizmet veren web siteleri arasındaki ilişki doktor ve eczacıları ikinci plana atmaya yönelik değil tersine sağlık uzmanları ve sağlık otoriteleri ile olan ilişkiyi de kuvvetlendirmeye yönelik olmalı, gerekli yasal düzenlemeler ve eğitim programları, insan sağlığı söz konusu olduğundan dolayı, titizlikle hazırlanmalıdır.

Sağlık Hizmeti Sunan Sağlık Profesyonelleri Acısından

Tip Eğitiminin iyileştirilmesi: Ülkemizde hemen hemen tüm üniversitelerde tıp fakültesi ve/veya sağlık / tıp ile ilgili diğer bölümler mevcuttur fakat bu bölümlerin bir çoğunun gerekli altyapıyı tam anlamıyla sağlanmış değildir. Gönül isterdi ki her fakülte uluslararası standartlarda kitap, dergi ve literatür arşivine sahip olsun. Bununşu an için mümkün olamadığı göz önüne alınırsa, internet yoluyla tip fakülteleri birbirlerine bağlanıp birbirlerinin eksiklerini tamamlayabilirler. Bu sistemin daha ucuza geldiği maddi acıdan gösterilebilir. Bazı dersler diğer fakültelerden internet üzerinden verilebilir veya internet üzerinden kurslar düzenlenebilir.

Mezuniyet sonrası eğitim ve destek: Özellikle tip fakültesinden çıkar çıkmaz bir uzak sağlık merkezine gönderilen hekimin anında ulaşabileceği bir hastalık yada ilaç bilgi bankası, veya on-line danışmanlık sistemi hekimlik kalitesini kuskusuz artıracaktır.

Diğer bilim alanlarında olduğu gibi en son teknolojik gelişmeler ve literatür internet yoluyla kolayca öğrenilebilecektir. Türkiye’deki uzmanlar, konularında tanınmış kişilerle karşılıklı konuşma ve bilgi alışverişi imkanı bulabileceklerdir. Basta Amerika Birleşik Devletleri National Institue of Health, Library of Medicine, Cancernet gibi geniş tıbbi bilgi yerleriyle karşılıklı ve hızlı bir iletişim sağlayabileceklerdir.

Sinirsiz bir resim ve bilgi arşivi doktorların ve tıbbi araştırma yapanların kullanımına açılacaktır. İnsanın mili metrik bastan ayağa çeşitli acılardan kesim resimlerinden, DNA dizimine kadar bugün internette herşey mevcuttur.

Doktorluk cağlardan beri ustadan öğrenilen bir sanat olmuştur. İnternet ve gelişen bilgisayar teknolojisi etkisinde tip büyük bir transformasyon geçirmektedir. Artık belirli teşhis ve tedavi algoritmik yapıları olan, harcama/fayda oranının her safhada incelendiği bir insan mühendisliği görünümü kazanmaktadır. Bu acıdan internet ve gelişen bilgisayar ve iletişim teknolojisi tıbbı olumlu ölçülerde ve derinden etkileyecektir.

Tıbbı hasta kayıt sistemlerinin modernizasyonu: Hastaların tüm hikayeleri, laboratuar tetkikleri ve filmleri bir arada ve kolayca anlaşılabilir birşekilde tutulacaktır. Çok yer tutan bazı bilgiler için internet yoluyla çeşitli bilgi bankalarına bağlanılıp istenen bilgiler (Örneğin radyolojik filimler) alınabilecektir.

Hasta bilgi depoları: Bütün hastalarla ilgili tüm hastalık, tedavi ve gelişim bilgileri bu bilgi bankalarından birinde bulunacak. Dünyanın neresinde olursa olsun herhangi bir nedenle herhangi bir hastaneye giden bir insanin tüm tıbbı hikayesi çok kısa bir zamanda bulunabilecektir. Bu bankalar aracılığı ile epidemiolojik çalışmalar oldukça kolaylaşacaktır. Bu sistemin çeşitli sağlık sigorta sistemlerine getireceği fayda acıktır. Bu konuda ABD’de standardizasyon çalışmalarına çoktan başlanmıştır.

Birçok tıbbi laboratuar cihazının ve radyolojik makineler dijital çıkışlı olup, birer I.P. adresine sahiptirler. Bu tıbbi aletler sonuçlarının büyük bir kısmını bilgisayar vasıtası ile değerlendirerek, ilgili yerlere bilgisayar ağları ile gönderecekler veya depolayabileceklerdir.

Teletip ve Telekonsultasyon: Hastaneler ve doktorlar, hasta bilgilerini başka birşehirdeki veya ülkedeki doktorlara gönderip konsültasyon yapabilecekler. Böylece, gerekli hastalıklar konularının uzmanlarına danışılabilecek. Gerçek zamanlı video ve teleprezans teknikleri ile çeşitli manipulasyonlar hatta bazı cerrahi girişimler bile uzaktan yapılabilecek. Öğrenciler bu yöntemlerle uzaktan dünyanın her yerindeki muayeneleri, ameliyatları yada deneyleri izleyip öğrenebileceklerdir.

Yeni geliştirilen ilaç ve tedavişekillerinin bulunması: Pek çok araştırma, gerekli koşullarda hasta bulmakta güçlük çektiği için yarim kalmakta veya uzamakta, öte yandan pek çok hasta ise bu yeni tedavileri deneyemeden hayatini kaybetmektedir. internet kanalı ile bir hastayı dünyanın herhangi bir tarafındaki bir araştırmaya sokmak anlık bir is olacaktır.

On-line tıbbi yapay zeka programları: Bilindiği gibi bu gibi programlar oldukça pahalı ve büyük olduklarından gerek kişisel gerekse küçük hastaneler için temini imkansız olmaktadır. Internet kanalı ile on-line olarak bu programlara hasta hakkında bilgiler verilerek teşhise yönelik istatistiksel analizler ve tavsiye edilen tedavi yöntemleri alınabilecektir.

Evde hasta takibi: Hastaların evde bakimi yakın gelecekte büyük gelişme gösterecek bir başka alan olacaktır. Hastalar gelişen cihazlar sayesinde takip edilmesi gereken bilgileri evlerinde toplayıp bilgisayar ağları üzerinden doktorlarına gönderebileceklerdir. Böylece kalp atim düzensizliği olan bir hasta 24 saatlik kalp ritim kaydını, seker hastalığı olan bir insan seker profilini veya tansiyon kaydını hastaneye gitmeden doktoruna gönderebilecek ve değerlendirmesini yaptırabilecektir.

Sağlık hizmet ve sistemlerinin optimizasyonu: Gerekli sağlık bilgilerine kolayca ulaşılabilmenin sonucunda, hastalara gereksiz yapılan tetkiklerin azaltılması, zaten az olan imkanların daha iyi ve akıllıca kullanımı ve ülke çapında sağlık sisteminin daha iyi optimizasyonu sağlanabilecektir.

Elektronik sağlık kütüphanelerine erişim:Mevcut basılı kaynaklara elektronik ortamda erişimi, bu sağlanamıyorsa basılı dokümanlara elektronik ortam olanakları ile erişerek bunların basılı formatlarının temininin elektronik platformlar yardımıyla sağlanmasışeklinde işleyen yapılar oluşacaktır.

Elektronik Sağlık Yayınevleri :Elektronik ortamda sağlık yayıncılığı hedeflenmektedir.Temel etkinlik alanı internet olmakla birlikte, internette sunmak üzere hazırlanmış materyallerin diğer multimedia araçları ile sunumunu da içine alan geniş bir çalışma alanıdır. Elektronik Sağlık Yayınevlerinin hedefi online kongrelere, telemedicine uygulamalarına vb çalışmalarda ev sahipliği etmektir. Çok yakın bir gelecekte anılan uygulamaların sağlık sektörünün rutin kullanımına girmesi beklenmektedir.

Elektronik Sağlık Katalogları: Bu kataloglar ülkemizde sağlıkla ilgili tüm adreslere elektronik ortamda erişime olanak sağlayarak, ilerde tüm bu adresleri elektronik ortamda buluşturmayı ve ulusal sağlık sektörünün tümüyle internetti kullanarak iletişim kurmasını amaçlamaktadır.