SICAK ÇARPMASI VE İLKYARDIM

Acil Tıp Derneği (ATD) Genel Başkanı Uz. Dr. Ülkümen Rodoplu yazılı olarak yaptığı açıklamada sıcak çarpması ve ilkyardım konusuna değindi.

Uz. Dr. Ülkümen Rodoplu’nun aşırı sıcaklar nedeniyle bugünlerde sıkça karşılaşılan sağlık sorunlarına yardımcı olmak amacıyla hazırladığı çalışması aşağıda aynen alınmıştır;

Aşırı sıcak havalar nedeniyle ülkemizde, başta yaşlılar ve kalp hastaları olmak üzere birçok insan yaşamını yitirmektedir. Ancak, sıcak hava nedeniyle görülen ölüm olguları doğru kayıt tutulamadığından ya da tanı konulamadığından gerçek istatistiki veriler yoktur. ABD’de yılda yaklaşık 4000 kişinin bu nedenle öldüğü ileri sürülmektedir. 85 yaşının üzerindeki kişilerde aşırı sıcak nedeniyle her bir milyon kişiden 5’i ölmektedir. Bu oran 5-44 yaşları arasında 1’den daha azdır. Aşırı sıcaklar ve buna bağlı sorunlar genç sporcularda kafa travması ve kalp yetmezliği ardından üçüncü sıklıkta görülen ölüm nedenidir. Sıcak çarpması görülen kişilerde genel durum ileri derecede bozuk ve sinir sistemi ile ilgili bulgular söz konusuysa mortalite oranı %10-75 arasında olmaktadır.

Neden ve Nasıl ?

Vücut sıcaklığı, vücudumuzun çalışmasına bağlı olarak oluşan ısı ile birlikte, çevrenin etkisiyle kaybedilen ya da alınan ısıya ve bunların arasındaki dengeye bağlıdır. Vücut sıcaklığı artınca cilde gelen kan akımı artar. Serin ısıda 0.2-0.5 L/dak.’lık kan akımı varken, sıcaklık artınca ciltteki kan akımı 7-8 L/dak. olur. Ardından terleme olur. Terleme, en iyi serinleme yoludur. 1 L terleme ile 600 kalorilik ısı kaybedilir. Bu nedenle sıvı kaybeden hastalarda (ishal, kusma veya yüksek ateş nedeniyle) terleme baskılandığından sıcaklık çarpmasına bağlı tablo ağır seyreder.

Sıcak çarpmasını hazırlayan üç önemli faktör şunlardır:

1. Vücut iç sıcaklık artışı
2. Dış ortamda sıcaklık artışı
3. Sıcaklığın etkilerini azaltabilme yeteneğinin kaybolması

Vücut iç sıcaklığı artışına neden olan en önemli faktörler, fiziksel aktivite, yüksek ateş ile seyreden hastalıklar ve bazı ilaçlardır. Dış sıcaklık artışının en önemli nedenleri arasında, sıcak hava dalgası, güneş ışınlarına uzun süre maruz kalma, çok katlı binaların üst katlarında yaşamak sayılabilir. Çevre sıcaklığının etkilerini azaltabilme yeteneğinin azalmasına neden olan faktörler Tablo 1’de gösterilmiştir.

Bu nedenler arasında en önemlisi sıvı kaybına bağlı vücudun kurumasıdır. Bu durum, yüksek sıcaklıkta kısa zamanda gelişir. Hafif bir sıvı kaybı bile fizyolojik tabloyu bozabilir ve vücut performansını olumsuz yönde etkiler.

Sıcak çarpması için risk faktörleri:

-Sıvı kaybına bağlı vücudun kuruması
-Şişmanlık
-Kalın giyecekler
-Fiziksel performans düşüklüğü
-Kalp ve damar hastalıkları
-Cilt hastalıkları (yanık, egzema, sedef, ter bezi bozuklukları)v -İleri ve küçük yaş grubu
-Hareketsizlik
-Alkolizm
-İlaçlar (kokain, amfetamin, opiatlar, antipsikotikler, antikolinerjikler, kalsiyum kanal blokerleri, beta blokerler, diüretikler, sempatomimetikler)
-Uzun süre ısıya maruz kalma (sporcular, nöbetçi askerler, madenciler, itfaiyeciler, afet iyileştirme çalışanları)

Neler Olur?

Sıcak çarpması tablosu gerçek vücut sıcaklığının 41 °C’yi aşması, Santral Sinir Sistemi (SSS) bozukluğu ve anhidrosis görülmesidir. Anhidrosis, terleme kaybıdır ancak her sıcak çarpması olgusunda görülmesi şart değildir. SSS bozukluğu olan her olgu önemlidir ve “sıcak çarpması “ olarak değerlendirilerek hemen tedaviye başlanmalıdır. Birçok organın aynı anda tutulumu söz konusudur ve ölüm oranı çok yüksektir.

SSS ile ilgili olarak olgularda, tuhaf davranışlar, nöbet, koma görülebilir. Tüm olgularda ortak bulgu beyin ödemi olabilir. 42°C üzerindeki vücut sıcaklıklarında SSS bozukluğu görülmektedir.

Olguların bir kısmında erken dönemde terleme görülebilir ancak sonuçta belirgin sıvı kaybına ve ter bezi bozukluğuna bağlı olarak anhidrosis (terleyememe) gelişmektedir.

Sıcak çarpmasından şüphe duyunca hemen tedaviye başlanmalı ve vücut sıcaklığı düşürülmelidir.

İlkyardım

-Hastayı sıcak ortamdan uzaklaştırın, yatırarak veya oturtarak dinlendirin.

-Üzerindeki fazla giysileri çıkarın.

-Uzanmasını sağlayın.

-Bilinci yerinde değilse kesinlikle ağzından sıvı vermeyin.

-30 dakika içinde iyileşme görülmezse, bilinci bulanıklaşırsa ve vücut ısısı düşmezse, hastayı en kısa sürede hastaneye ulaştırın.

Acil Serviste

Sıcak çarpması ciddi bir acil tablodur ve hastaların hastaneye yatırılarak tedavi edilmeleri gerekir. Hemodinamik olarak değişken seyreden, sürekli soğutma gereken, yakından takip edilmeye gereksinim duyan hastaların yoğun bakım ünitesinde yatırılmaları gerekmektedir.

Tedavinin ilk amacı hastanın gerçek vücut sıcaklığını 40°C’e düşürmektir. Bunun için soğutma amaçlı olarak farklı fiziksel yöntemler denenebilir. Antipiretikler etkili değildir.

Yaygın olarak kullanılan yöntemlerden biri immersion yöntemidir. Burada hastanın giysileri çıkarılır ve gövdesi ile kol ve bacakları suyun içinde olacak şekilde içi buzlu su dolu banyo küveti içine konulur. Hastanın başı dışarıda kalmalıdır. Bu yöntemle hastanın vücut sıcaklığı 10-40 dakika içinde 39°C’e düşürülür. Eğer hasta yakından takibe gereksinim duyarsa bu yöntem kullanılmamalıdır. Buzlu suyla immersion yönteminde damarlarda ani daralma gelişir ve tansiyonu düşük olan ve zayıf dolaşımı olan şoktaki hastalar için bu bir avantaj sağlar.

Soğuk suyla mideye lavaj invasif bir yöntemdir. Ancak diğer yöntemlerle birlikte kullanılabilir ve hastanın havayolu açık değil ya da kapanma olasılığı varsa denenmelidir.

En çok tercih edilen bir diğer soğutma tekniği evaporasyon yöntemidir. Bu yöntem hem hızlı, hem de noninvasiftir. Burada hastaları takip etmek kolaydır ve giysileri çıkarılmış olan hastanın kaldığı odaya, hastaya yakın olacak şekilde serinletici fanlar yerleştirilir. Hastanın üzerine petler yerleştirilir ve 15 ° C’lık suyla hem alttan, hem de üstten ıslatılır. Bu ıslatma işlemi püskürtme yolu ile yapılabilir. Hastanın tüm vücudunun çarşaflar ile örtülerek bunun ıslatılması önerilmez, çünkü bu şekilde cilt yolu ile ısının buharlaşması engellenir. Buna benzer bir yöntem de Mekke’de hacılar için kullanılmaktadır. Burada hastalar hamak üzerine yerleştirilir ve odada dev soğutucu fanlar (oda havası) vardır, giysileri çıkarılmış olan hastalara spreyler yardımıyla su sıkılır. Makattan ölçülen vücut sıcaklığı 40°C’e düşünce, soğutma işlemlerine son verilmelidir. (habersaglik)