SEYAHATLE İLE İLGİLİ GENEL ÖNERİLER
Hepimizin beklentisi farklı olsa da, tatilde bol bol dinlenmek, değişik yerler görmek, eğlenmek, hoş vakit geçirmek isterizve hastalık aklımıza gelmez. Ama tatil de günlük hayatımız gibi risklerle dolu. Tatilde bilinçsiz davranmak, risklere karşı tedbir almamak bazan hayatı tehdit edici sağlık sorunlarına yol açabilir. Bir çalışmada , gelişmekte olan ülkelere üç aydan daha az süre ile seyahat eden 10.000 İsviçre vatandaşının %15’inde seyahatle ilgili sağlık sorunu olduğu ve %3’ünün de ortalama 15 gün çalışamadığı belirtiliyor.
Seyahatla ilgili sağlık sorunları:
Ziyaret edilen ülkelerde, bölgelere özgü infeksiyon ajanlarına maruz kalmaya
Tercih edilen ulaşım tarzına
Tatilde planlanan aktivitelere ( dama, yüksek dağlara tırmanma , safariye çıkma vs)
Mevcut kişiselsağlık sorunlarının kötüleşmesine bağlı olarak gelişir. Ancak alınacak pratik önlemlerle pek çok hastalık önlenebilir.
Tatilinizi Türkiye’degeçirmeyi düşünüyorsanız, sağlık çantanızı yanınıza almanız, sağlık kontrolü ve diş bakımı yaptırmanız yeterli. Sağlık çantanızda sık rastlanan basit hastalıkları tedavi etmek için temel ilaçlar, ilk yardım malzemeleri ve birtakım koruyucu malzemeler bulunmalı. Bunlar; antiseptik yara temizleyici, tıbbi flaster, steril sargı bezi, göz damlası , böcek kovucular, allerji ve yanık kremleri, burun açıcı damla, basit ağrı kesici (örneğin parasetamol), bandajlar, termometre, koruyucu güneş kremi, ishal önleyici ilaçlar, geçmişteki bir hastalıkla ilgili ilaçlar, steril şırınga ve su dezenfektanlarıdır.
Fakat tatilde yurtdışına gidiyorsanız işiniz biraz daha zor. Öncelikle gittiğiniz ülkelerde yakalanabileceğiniz hastalıklar hakkında fikir sahibi olmak ve gerekli önlemleri almak için bir uzmana danışmalısınız. Son 20 yılda gelişmeye başlayan farklı ve yeni bir disiplin olan “Seyahat tıbbı” veya “ seyahat doktorluğu” esas olarak kişinin seyahat öncesi önleyici bakımını üstlenmektedir. Son 15 yılda uluslararası seyahatlerin %73 oranında arttığı yönündeki bilgiler, konunun önemini vurgulamaktadır.
Seyahatle ilgili hastalık risklerinin belirlenip gerekli önlemlerin alınmasında “ seyahat öncesi değerlendirme” çok önemli. Seyahat öncesi değerlendirmede.
Mevcut klinik durum, kullanılmakta olan ilaçlar, allerji öyküsü, gebelik varlığı ve
Seyahatin ayrıntısı
– süresi
– mevsimi
– gidilecek ülkeler ve bölgeleri
– seyahtte planlanan aktiviteler
– kalınacak yer ( modern hotel, dağ evi, kamping )
sorgulanır. Kişinin genel sağlık durumu ile birlikte seyahat planı değerlendirilir, sağlıkla ilgili oluşabilecek riskler belirlenir ve bu riskleri önleyici, hafifletici tedbirler anlatılır. Yabancı ülkeye seyahate gidecek kişi, en az 1 ay öncesinde uzmana başvurmalı.
Seyahatte en sık görülen tıbbi sorun enfeksiyon hastalıkları olup su ve besinlerle, solunum yoluyla, sivrisinek-böcek sokmaları veya seksüel yolla bulaşır.
Seyahat edenlerde en sık görülen hastalık, “turist ishali”dir. Su ve yiyeceklerle bakteri, virus ve parazitlerin bulaşması sonucu olur. İshal ile birlikte bulantı, kusma, karın ağrısı , ateş olabilir. Genellikle 1-5 gün içinde kendiliğinden düzelir . Tedavide asıl olan yeterli sıvı almaktır.
En uygunu tuz ve şeker içeren sıvı olup “1 litre suya ½ çay kaşığı tuz + ½ çay kaşığı soda + 4 çorba kaşığı şeker “ konularak hazırlanabilir. Önlemek önemli. Yiyecek ve içeceklere dikkat etmek ishal riskini azaltır. Bazı durumlarda koruyucu ilaç tedavisi önerilmektedir.
SEYAHATLE İLGİLİ TIBBİ ÖNERİLER
Yiyecek ve su ile ilgili tedbirler ─ Turist diaresi, hepatit A ve daha seyrek olarak da trişinellosis gibi pek çok enfeksiyon hastalığı kontamine su ve yiyeceklerle bulaşır.Bu nedenle hijyenik koşulları iyi olmayan bölgelerde, enfeksiyonu önlemek için su ve yiyeceklerle ilgili tedbirleri almak esastır. Musluk suyu mikrop içerebilir , fakat su 3 dak kaynatılıp soğutulursa bu organizmalar ölür. Veya 2 litre suya 5 damla tentürdiyot eklenmesi 30 dakikada mikropların çoğunu öldürür. Enfeksiyon riskini azaltmak için.
Kaynamamış musluk suyunu içmeyin ve bu sularla diş fırçalamayın
Kaynamamış sudan yapılan buz katılmış içecekleri içmeyin
Sadece kaynamış musluk suyu, karbonatlı içecekler, bira ve şarap için
Şişe suyu musluk suyuna göre daha emin olmakla birlikte, şişeleme işlemi standardize olmadığı için lokal olarak şişelenen su çok emin değil.
Yiyeceklerle enfeksiyon riskini azaltmak için:
Soyulmayan meyveleri yemeyin. Meyveyi yemeden hemen önce kendiniz soyun
Çiğ sebze yemeyin
Pastörize olmayan süt ürünlerini yiyip içmeyin
Çiğ veya az pişmiş et, balık ve deniz ürünlerini yemeyin
Aşılar: Aşılama için kişinin eski aşı durumu ve seyahat güzergahı önemli. Yasal olarak gerekli tek aşı, “sarı humma aşısı” olup bazı ülkelere giriş için aşı belgesi gerekli. Aşının geçerliliği 10 yıl. Sarı humma sivri sineklerle bulaşan bir viral hastalık. Öldürücü. Afrikanın Ekvatoriyal bölgeleri ve Güney Amerikada sık görülmekte. Sarı humma aşısı , bir canlı virus aşısı olup etkin ve emin. Ancak yaşlılarda yan etki görülebilir O nedenle , gerçekten risk altında olanlara yapılmalı. Bağışıklık sistemi zayıf olanlar, gebeler ve timus hast öyküsü olanlara yapılmamalı.
Meningokok aşısı: Suudi Arabistan, haç ve ümre nedeni ile giren tüm yolculardan meningokok aşı sertifikası istiyor ( süresi 10 günden az, 3 yıldan fazla olmayacak) .
Polio (çocuk felci) aşısı: Polio, Afganistan, Pakistan, Hindistan, Nijeria’da sık görülmekte. Bu ülkelere giden yolculara yapılmalı. Ayrıca Suudi arabistan’a girecek 15 yaş altı çocuklardan polio aşısı isteniyor.Daha önce aşılı olanlara tek doz, daha önce aşısı olmayanlara tam doz aşı yapılmalı.
Tetanus ve difteri aşısı: Rapel her 10 yılda bir. Yaşlılar ve kadınlarda antikor olmama olasılığı fazla olduğundan rapel gerekli
Kızamık aşısı: Kızamık prevalansı USA’da düşük. Avrupa ve Asyada yüksek. O nedenle USA dışına çıkan Amerikan vatandaşlarına kendileri ve çocuklarını kızamığa karşı aşılattırmaları önerilmekte. Gebelere ve bağışıklık sistemi zayıf olanlara yapılmamalı.
Tifo: Seyahatle ilgili tifo vakalarının %76’sı Hindistan, Pakistan, Bangladeş, Filipinler ve Haiti’de olmakta. Bugün için tifo aşısı, yüksek riskli bölgelere ( öz de Hindistanın bazı bölgeleri )gidecek ve 2 hafta veya daha uzun süre kalacaklara öneriliyor. Aşı kapsül tarzında olup seyahatten en az 2 hafta önce başlamak ve günaşırı 1 kaps olmak üzere 4 kapsülü alıyor. Riskin devam ettiği kişilere her 5 yılda bir tekrarlanıyor.Gebelerde verilmemeli.
Kuduz aşısı: Herkese önerilmez. Vahşi hayvanlarla teması olacaklara veya kuduzun sık görüldüğü yerlere gidip 1 aydan uzun süre kalacaklara yapılır. Gebelere yapılabilir.
Hepatit A aşısı: Hepatit A endemisitesi yüksek veya orta ülkelere seyahat veya çalışma için gideceklere yapılmalı. Bugün için önerilen, gidiş öncesi herhangibir zamanda yapılacak hepatit A aşısı yeterli korumayı sağlamaktadır Ancak yaşlılar, bağışıklığı zayıf olanlar, kronik karaciğer hastaları 2 haftadan daha kısa süre içinde ve hepatit A’nın endemik olduğu bir bölgeye seyahat edecekler ise ilk doz aşı ile birlikte , farklı anatomik bölgeye IgG yapılmalı. Aşı yaptırmayanlar, aşıya allerjisi olanlar veya 12 aydan küçük bebeklere tek doz IgG yapılmalı. IgG 3 ay süreyle korur. Seyahat süresi 5 ayı geçecekse tekrarlanmalı. Hepatit A aşısı gebelere yapılabilir
Hepatit B aşısı: Hepatit A ile kıyaslandığında seyahat sırasında hepatit B kapma riski düşük. Ancak hepatit B prevalansı yüksek bir yerde kan ve vücut sıvıları ile temas, infekte kişi ile seksüel temas, dövme veya piercing varsa hepatit B kapma riski vardır. Hepatit B sık olan ülkelere gidecek sağlık elemanlarına, bu ülkelerde 6 aydan uzun süre kalacak kişilere, burada tıbbi veya dental girişim yapılacak olanlara mutlaka aşı yapılmalı. Aşı, gebeler ve bağışıklık sistemi zayıf kişiler dahil herkese yapılabilir. Aşılamaya seyahatten 6 ay önce başlanmalı. Ancak bu süre yoksa 1 veya 2 doz aşılama da bir miktar koruma sağlar. Tam koruma için 3 ya da 4 doz aşı gerekli.
Grip aşısı: Yolcularda enfeksiyonu önlemede sık kullanılan bir aşı. Grip, kuzey ve güney yarımkürelerde kış aylarında, tropikallerde tüm yıl boyu ve Cruise’larda yaz aylarında olur. Grip aşısı tüm yolculara yapılabilir, ancak 50 yaş üstündekiler daha önceki dönemde aşılı değillerse ve riskli mevsimde gidiyorlarsa mutlaka yapılmalı.
Şu an mevcut aşı domuz gribine karşı koruyucu değil.. Korunmak için genel olarak kişisel temizlik önlemlerinin alınması, kalabalık ve havasız ortamlardan mümkün olduğunca kaçınılması yeterli önlemlerdir. En etkili önlem el yıkamadır. Alkol bazlı el dezenfektanları kullanılabilir. Hasta kişilerle temastan kaçınmak uygun bir korunma yöntemidir. Kirli ellerle gözlerinize, burnunuza ve ağzınıza dokunmak buradaki virüslerin elleriniz yoluyla yayılmasına neden olabilir.
Böcek sokmaları ─ sivrisinek, karasinek, bit, pire, kene gibi çeşitli böcekler, sıtma dahil pekçok ciddi enfeksiyonu bulaştırırlar. Bunları önlemek için:
Mümkünse bu böceklerin sık olduğu bölgelerde gitmekten sakınmalı.
Koruyucu uzun kollu gömlek ve pantolon giymeli (giysilerin permethrin ile muamelesi etkinliğini artırır)
Kişisel hijyene dikkat etmeli
Böcek kovucular kullanmalı ( DEET içeren)
Yatakta cibinlik kullanmalı(cibinliğin permethrin ile muamelesi etkinliğini artırır)
Cildi düzenli olarak kontrol etmeli
Karanlıkta mümkün olduğunca dışarıda az kalmalı
Sıtmaya karşı önlem ─ Sıtmanın sık olduğu bögelere gidenlere bu tedbirlere ek olarak koruyucu sıtma ilacı önerilmekte. Bu ilaçlara ilgili bölgeye gitmeden önce başlamalı ve döndükten sonra 4 hafta devam edilmeli.
Seks yoluyla bulaşan hastalıklara karşı önlem ─ Seksüel yolla hepatit B, AİDS, gonore, klamidia, sifiliz bulaşabilir.Lateks condom kullanılması riski azaltır
Kişisel ilaçlar ─ Kişiler kullanmakta oldukları gerekli ilaçlarını beraberlerinde taşımalı. Şırıngaya ihtiyacı olanlar, tıbbi gerek olduğuna dair doktor raporu taşımalılar
Kazalardan korunma ─ Alkollü araba kullanmamalı, gece yola çıkmamalı, emniyet kemeri takmalı
Tüberkuloz testi ─ Tuberkülozun sık olduğu yerlere seyahat edenler , seyahat öncesi ve sonrasında tuberküloz deri testi yaptırmalı. Deri testi pozitifleşirse tedavi gerekir.
Ulaşım aracı ile ilgili öneriler
Seyahatle ilgili sağlık problemleri, ulaşım aracı ile ilgili olabilir.
Gemi ─ Genellikle emin. Büyük şirketlerde salgın hastalık riskine karşı sıkı denetlenmekte.
Karayolu ─ En önemli risk, uzun süren yolculuklarda hareketsiz oturmaya bağlı bacaklarda şişme ve damarlarında kan pıhtılaşması olmasıdır. Önlemek için bol su içmeli ve her 1-2 saatte bir durup mola vermeli, bacakları hareket ettirmeli
Hava yolu ─ Hava yolu çeşitli sağlık sorunları ile birlikte olabilir
Düşük oksijen basıncı ─ Kabindeki oksijen basıncı , yerdeki havadan az olduğundan kanda oksijen azdır. Bu durum normal kişilerde herhangibir sorun yaratmazken kronik obstrüktif akciğer hastalığı olanlarda, bazı kalb hastalarında veya derin anemisi olanlarda sorun olabilir ve destek oksijen tedavisi gerekebilir
Kulak-sinüs semptomları ─ İniş ve kalkış sırasında hava basıncında oluşan değişiklik, özellikle üst solunum yolu enfeksiyonu olanlarda işitmede zorluk, kulak ve sinüslerde ağrıya neden olabilir. Bu semptomlar dekonjestanlarla önlenebilir
Derin ven trombozu ─ Uzun süre hareketsiz oturmaya bağlı olarak bacak damarlarında kan pıhtılaşması olur ve bazen akciğere ilerleyerek hayatı tehdit edici olabilir. Bu nedenle tüm yolcular
6-8 saatten uzun sürecek yolculuklarda önleyici tedbirleri almalı;
Her 1-2 saatte bir kalkıp yürümeli
Sigara içmemeli
Rahat ve bol giysiler giymeli
Ayak bileği ve dizlere periyodik olarak fleksiyon ve ekstansiyon yaptırmalı, bacak bacak üstüne atmamalı, sık sık pozisyon değiştirmeli
Dehidratasyonu önlemek için bol sıvı almalı, alkolsüz içecekler tercih edilmeli
Dize kadar kompresyon çorabı giymeli
Derin ven trombozu yönünden yüksek riskli kişilere uygun diz altı kompresyon
çorabı ile birlikte seyahatten birkaç saat önce yapılan tek doz düşük molekül ağırlıklı heparin riski azlatmakta.
Hareket hastalığı ─ önlemek için seyahat öncesinde ilaç almalı
Jet lag ─ Seyahat sırasında birkaç zaman zonu geçiliyorsa olur. İyileşme batıdan doğuya gidişte daha uzun sürer. Önlemek için, 5 veya daha fazla zaman zonunu aşacak erişkinlere melatonin verilir. Seyahat günü yatmadan 30 dak önce 2-3 mg alınır ve vardıktan sonra da 3-4 gün devam edilir. Melatoninle birlikte alkol almamalı.
Özel tıbbı durumlarda seyahat
Gebelik ─ Gebelik seyahate engel değil. Uçak yolculuğu 36. haftadan önce kısıtlanmasa da 36. haftadan sonra uçak yolculuğu önerilmiyor. Ayrıca yüksek riskli gebeliği olanlar veya önceki gebeliğinde komplikasyon yaşayanlar uçak yolculuğundan sakınmalı.
Gebelerde derin ven trombozu sık olduğundan bu yönden tedbir almalı.
Seyahatle ilgili aşıların çoğu gebelikte yapılamaz . Keza gebeler her antibiyotiği alamaz.
Sıtmanın sık olduğu yere seyahat eden gebeler, sıtmaya yakalanması halinde kendisi ve bebeği için tehlike olacağını bilmeli ve koruyucu ilaç almalı.
THY web sitesindeki bilgiye göre; 7 ayını (28 hafta) bitirmiş hamile yolcular kendi doktorundan aldığı “Uçakla Seyahatinde Sakınca Yoktur” ibaresi yer alan bir rapor ile seyahat edebilirler. Bu raporun tarihi 7 günden eski olamaz. 7 aya (28 hafta) kadarki hamile yolcuların seyahatinde ise yolcu beyanı esastır.
HIV enfeksiyonu ─ Bazı ülkeler HIV pozitif kişileri kabul etmiyor, o nedenle seyahat öncesi konsolosluktan sorulmalı. Seyahatle ilgili bazı aşılar HIV’li hastalara yapılamaz. Bu hastalar gerekli tüm ilaçlarını birlikte taşımalı
Diabet ─ İnsülin kullanan diabetiklerin birkaç zaman zonu içeren yolculuklarında insülin doz ve zamanlarının ayarlanması gerekli. Genel kural olarak, doğuya gidişlerde gün kısaldığı için daha az insüline ihtiyaç varken; batıya gidişlerde gün uzadığı için daha fazla insüline ihtiyaç vardır Diabetikler durumlarını belirten ve acil durumda bilgi sorulacak telefon numarasını içeren bir künye taşımalı. İnsülin, glukagon, şeker ölçüm aleti ve çubuğu, ilaçları ve ara öğünlerini el çantalarında olmalı.
Özel aktiviteler
Dalma ─ Tüple dalanlar, dalışın süresine göre değişmek üzere uçağa binmeden önce 12-48 saat beklemeli
Yüksek irtifa ─ Seyahatte dağlık veya yüksek rakımlı bölgelere gidecekler “ dağ hastalığı, yüksek rakım pulmoner ödem ve yüksek rakım beyin ödemi “ önleme ve tedavisi konusunda bilgilendirilmeli.
Amerikan Hastanesi
İç Hastalıkları Bölümü
Prof. Dr. Sunay Sandıkçı
