HASTANELERDE YÖNETİM MUHASEBESİ

GİRİŞ

Muhasebe bir kayıt tekniği olarak para ile ifade edilebilen işlemlerle ve olaylarla ilgili belgeleri toplayıp saklamakta, belirli prensipler dahilinde kayıtlara geçirmekte, kaydedilen bilgileri belirli başlıklar altında toplayarak gruplamakta; genellikle yıl sonlarında yapılan işlemlerle ilgili bilgileri Gelir Tablosu ile Bilanço denilen iki temelmali tabloda özetlemekte, böylece yöneticilere veya işletme sahiplerine işletmenin kârlılığı ve sahip olduğu değerleri hakkında bilgi vermektir. Muhasebenin günümüzdeki görevi burada bitmemekte, yapılan işlemler çeşitli karşılaştırmalar ve analiz teknikleri yardımı ile analiz edilmekte, mali tabloların sağladığı özet bilgiler daha sağlıklı ve kullanılabilir hale getirilmektedir. İşletme olarak ;maliyet hesapları yapmakta, nakit akımı, fon akımı, net çalışma sermayesi gibi çeşitli mali tablolar düzenlemekte, işletme bütçelerini tanzim etmektedir. Muhasebe, çeşitli analiz ve yorumlama teknik ve aletlerini kullanarak elde ettiği neticeleri yorumlar ve yöneticilere raporlar halinde sunar, böylece onlara yardımcı olur.

Ülkemizde muhasebe, Cumhuriyet dönemine kadar basit kayıt usullerine dayandırılmış, uygulama daha çok devlet sektöründe görülmüştür. Cumhuriyet döneminde 1960 yılına kadar muhasebeye Alman etkisi hakim olmuştur. Sümerbank için hazırlanan muhasebe sistemi İktisadi Devlet Teşebbüslerinin çoğu tarafından benimsenip uygulanmıştır. 1972 yılından itibaren de Kamu İktisadi Teşebbüslerinde Tek Düzen Muhasebe Sistemi’nin uygulamasına geçilmiştir. SermayePiyasa Kurulu, kendine tabi işletmeler için 1983 yılı başında Mali Tablo formları ve 1984 yılı başında Genel Hesap Planı yayınlanmıştır. Böylece muhasebe uygulamasında bir tek düzene doğru hareket edilmiştir. 1993 yılı başından itibaren de Maliye Bakanlığı’nın yayınladığı Tek Düzen Muhasebe Sistemi yürürlüğe girmiştir. Maliye ve Gümrük Bakanlığı’nın yayınlamış olduğu Tek Düzen Muhasebe Sistemi;

• Muhasebe Temel Kavramlarını,
• Muhasebe Politikalarını,
• Mali Tablolar İlkelerini,
• Mali Tabloların Düzenlenmesi ve Sunulmasını,
• Tek Düzen Hesap Çerçevesini,
• Hesap Planı ve İşleyişini açıklamaktır.

Mali tablolar Temel Mali Tablolar ve Diğer Mali Tablolar olarak iki gruba ayrılmıştır. Temel mali tablolar olarak Bilanço ve Gelir Tablosu tanımlanmıştır.

Bilanço

Bilanço bir işletmenin düzenlenme tarihindeki sahip olduğu varlıklar ile bu varlıkların sağlandığı kaynakları gösteren bir tablodur. Bir işletme, işletme içi ve işletme dışı olmak üzere iki kaynaktan finansman sağlayabilir. Sağlanan bu kaynaklar fiziki değerlere veya işletmenin talep ettiği haklar olarak alacaklara bağlanmış olur. Bilançonun sol tarafını oluşturan Aktifler, Dönen Varlıklar ve Duran Varlıklar; bilançonun sağ tarafını oluşturan Pasifler ise Kısa Vadeli Borçlar, Uzun Vadeli Borçlar ve Özkaynaklar gruplarına ayrılmıştır. Bilançonun pasifinde yeralan kaynaklar ise vadelerine göre en kısa vadeden en uzun vadeye doğru sıralanmıştır.

İşletmeler bilançolarını tek düzen form tiplerine göre düzenlemek zorundadırlar. Böylece karşılaştırmada kolaylık sağlarlar ve anlam birliği oluştururlar. Ayrıca, işletmeler bilançolarını ayrıntılı ve özet bilanço tiplerişeklinde düzenleyebilirler.

Bilanço, bir işletmenin mali ve ekonomik bünyesini ortaya koymaktadır. İşletmenin hangi kaynaklardan fon sağladığını gösteren mali bünye bilançosunun sağ tarafında pasif başlığı altında yer almıştır. Sağlanan fonların yatırıldığı değerler de ekonomik bünye olarak açıklanır. Ekonomik bünye bilançosunun soltarafında aktif başlığı altında belirtilmiştir. Bir işletme işletme içi ve işletme dışı olmak üzere iki kaynaktan fon sağlar.İşletme dışı kaynaklara, yabancı kaynaklar veya borçlar; işletme içi kaynaklara da özsermaye veya özkaynaklar ifadeleri kullanılmaktadır. İşletmenin özsermayesini işletme sahip veya sahiplerinin koymuş olduğu esas sermaye, işletmenin faaliyeti neticesi sağlanan kârlardan dağıtılmayarak işletme bünyesinde korunan kısımlar ve en son dönemin kâ rı oluşturur. İşletmenin faaliyet zararları ise özsermayeden düşülmektedir. İşletme kendi dışından ve kendi kaynaklarından sağladığı fonları bazı değerlere yatırmaktadır. Henüz kullanamadığı veya kullanacağı fonlar kasasında veya banka hesaplarında yer almaktadır. Sağladığı bazı fonları da henüz tahsil edemediğinden bir hakşeklinde ortaya çıkan alacaklar olarak bağlanmış olmaktadır. Bu durumda, fon kullanım yerlerini gösteren aktif aktif değerler fiziki yapıya sahip mevcut değerler ve hakşeklinde ortaya çıkan alacaklar olarak gruplandırılmıştır. Bir işletme sağladığı fonları, mutlaka bazı değerlere yatırmış veya bir alacak olarak bağlı hale getirmiştir. Henüz kullanmadığı fonlar da kasasında veya banka hesaplarında bulunacaktır. Bu sebeple, bilançonun aktif ve pasif tarafı (ekonomik ve mali bünyesi) birbirine eşittir. Bu eşitlik hiç bir zaman bozulamaz.

Temel Muhasebe Eşitliği: Başka bir deyişle, aktif ve pasif taraflarını oluşturan fon kullanım yerleri ve fon kaynaklarının birbirine eşit olması muhasebe temel eşitliğini meydana getirmiştir. Bilançonun fon kullanım yerlerini ifade eden aktifinde Mevcutlar ve Alacaklar, fon kaynaklarını gösteren pasifinde Borçlar ve Öz kaynaklar yer almaktadır. Mevcutlar işletmenin sahip olduğu fiziki yapıya sahip değerlerini; alacaklar bir hakşeklinde ortaya çıkan işletmenin üçüncüşahıslardan talep ettiği alacaklarını; borçlar işletmenin üçüncüşahıslara olan yükümlülüklerini; öz kaynaklar işletmenin esas sermayesi ile dağıtılmamış kâ rlarının ve dönem kâ rının toplamını, dönem zararı varsa bunun düşülmesini ifade eder. O halde temel muhasebe eşitliği;

Aktif = Pasif
Başka bir deyişle,

Mevcutlar+Alacaklar=Borçlar+Öz kaynaklar

şeklinde yazılabilir. Özkaynakların, sermaye+kâ r veya – zarara eşit olması ve kâ r ve zararın toplam gelirlerle toplam giderler farkından oluşması yüzünden eşitlik daha da açık olarak,

Mevcutlar+Alacaklar=Borçlar+Sermaye+Gelirler-Giderler

Tek düzen bilançoşeklini hesap grupları olarak gösterecek olursak;

BİLANÇO

AKTİF PASİF

Dönen Varlıklar Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar

Hazır Değerler Mali Borçlar

Menkul Kıymetler Ticari Borçlar

Ticari Alacaklar Diğer Borçlar

Diğer Alacaklar Alınan Avanslar

Stoklar Öd.Vergi veDiğ.Yükümlülükler

Gelecek Aylara Ait Giderler ve Gid.Tah. Borç ve Gider Karşılıkları

Diğer Dönen Varlıklar Gelecek Aylara Ait Gel.ve Gelir Tahakkukları

Diğer Kısa Vad.Yab.Kaynaklar

Duran Varlıklar Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

Ticari Alacaklar Mali Borçlar

Diğer Alacaklar Ticari Borçlar

Mali Duran Varlıklar Diğer Borçlar

Maddi Duran Varlıklar Alınan Avanslar

Maddi Olmayan Duran Varlıklar Borç ve Gider Karşılıkları

Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar Gelecek Yıllara Ait Gelirler ve Gelir Tahakkukları

Gelecek Yıllara ait Giderler ve Gider Tahakkukları

Diğer Duran Varlıklar

Özkaynaklar

Ödenmiş Sermaye
Sermaye Yedekleri
Kâ r Yedekleri
Geçmiş Yıllar Kâ rları
Geçmiş Yıllar Zararları (-)
Dönem Net Kâ rı (zararı)
Örnek:
X İşletmesinin 31.12.1991 tarihli Bilançosu
Aktif Pasif
Kasa 150 000 Satıcılar 450 000
Bankalar 525 000 Ödenecek vergi fonlar 95 000
Alıcılar 340 000 Dönem kârı vergi ve yasal yük. karşılığı 280 000
Ticari mallar 870 000 Sermaye 1000 000
Tesis,makine ve cihazl. 500 000 Dönem net kârı 360 000
Birikmiş amortismanlar 200 000
2 185 000 2 185 000
X işletmesinin 31.12.1991 tarihinde kasasında 150 000 TL, banka hesaplarında toplam 525 000 TL, üçüncüşahıslardan veya işletmelerden 340 000 TL’ lık alacağı 870 000 TL değerinde ticari mal mevcutları, 500 000 TL değerinde makineleri, üçüncüşahıslara veya işletmelere 450 000 TL’lık borcu, Vergi dairesine 95 000 TL’lık borcu ve 640 000 TL’lık dönem kâ rından hesaplanan 280 000 TL’lık vergi ve yasal yükümlülük borcu vardır. İşletmenin bilançosundan sahip olduğu makineler içinşimdiye kadar 200 000 TL’lık aşınma ve yıpranma payı ayırmış olduğu, işletme sahip ve sahiplerinin 1 000 000 TL sermaye koymuş oldukları ve işletmenin 1991 yılındaki faaliyetinden dolayı 360 000 TL’lık net kâ r sağlamış olduğu anlaşılmaktadır.
Gelir Tablosu
Gelir Tablosu, işletmenin belli bir dönemde elde ettiği tüm gelirler ile aynı dönemde katlandığı bütün maliyet ve giderleri ve bunların sonucunda işletmenin elde ettiği dönem net kâ rı veya zararını gösteren tablodur. Gelir tablosu mali tablolar ilkelerine uygun tek düzen formlarşeklinde hazırlanır. Gelir tablosu finansal analize uygun düzenlenmiştir.
Aşağıda özet bir gelir tablosunda yer alan gelir ve gider grupları gösterilmiştir.
GELİR TABLOSU
Bütün Satışlar
Satıştan İndirimler (-)
Net Satışlar
Satışların Maliyeti (-)
Brüt Satış Kârı veya Zararı
Faaliyet Kârı veya Zararı
Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Kârlar
Diğer Faaliyetlerden Gider ve Zararlar (-)
Finansman Giderleri (-)
Olağan Kâr ve Zarar
Olağandışı Gelir ve Kâ rlar
Olağandışı Gider ve Zararlar (-)
Dönem Kârı veya Zararı
Dönem Kâ rı,Vergi ve Diğ.Yasal Yükümlülükler Karşılıkları (-)
Dönem Net Kârı veya Zararı

FİNANSAL ANALİZ VE KONTROL

Firmanın mali durumu ile faaliyet sonuçlarının değerlendirilebilmesi, firmanın amaçları ile tutarlı rasyonel kararlar alınabilmesi için,

• Rasyolar
• Kâra Geçiş Analizi
• Fon, Fon Akım ve Nakit Akışı Analizleri

firmanın finansal analizinde kullanılabilecek araçlardan başlıcalarıdır.

Rasyolar:

Bir firmanın mali durumu, faaliyet sonuçları değerlendirilirken, firmanın mali tablolarında görülen rakamlardan çok, bilanço ve gelir tablosunda yer alan kalemler arasındaki ilişkiler daha anlamlı olamakta, bu nedenle finansal analizde, rasyolardan geniş ölçüde yararlanılmaktadır. Rasyo, mali tablolarda yer alan herhangi iki tablo arasındaki ilişkinin basit matematik ifadesi olarak tanımlanabilir. Gerek mali analistler, gerek yöneticiler açısından önemli olan, firmanın likidite durumu, borç ödeme gücü, finansmanşekli, faaliyet sonuçları, kâ rlılığı, iktisadi varlıklarını etkin biçimde kullanıp kullanmadığıdır. Analizde sadece oranları hesaplamak tek başına yeterli değildir. Hesaplanan oranların yorumlanması da çok önemlidir. Hesaplanan oranların değerlendirilmesi;

• Hesaplanan oranların, firmanın geçmiş faaliyet dönemlerindeki oranları ile karşılaştırılması,
• Oranların, benzer firmaların oranları veya firmanın faaliyette bulunduğu endüstri kolundaki tipik oranlar veya endüstri ortalaması ile karşılaştırılması,
• Deneyimler sonucu bulunmuş ve genel kural olarak kabul edilmiş değerlerle karşılaştırılması suretiyle gerçekleştirilebilir.

Finansal Analiz Oranları

Likidite Oranları

Likidite oranları, firmanın kısa süreli borçlarını ödeme gücünü ölçmek, çalışma (işletme) sermayesinin yeterli olup olmadığını saptayabilmekiçin kullanılmaktadır.

Cari Oran: Firmanın kısa süreli borçlarını ödeme gücünü ölçmek ve net işletme (çalışma) sermayesinin yeterli olup olmadığını saptayabilmek için hesaplanır. Genel bir kural olarak oranın 1.5’in altına düşmemesinde yarar vardır. Net işletme sermayesi, dönen varlıklar ile kısa süreli borçlar arasındaki olumlu farktır.

Cari Oran= Dönen Varlıklar / Kısa Süreli Borçlar

Dönen Varlıklar / Toplam Borçlar: Dönen varlıkların toplam borçları karşılamaya yeterli olup olmadığını saptamak için kullanılır. 1’in üstünde olmalıdır.

Likidite Oranı: Cari oranı tamamlayan, daha anlamlı kılan bir orandır. Paraya çevrilmesi zaman alabilecek olan değerlere yer verilmediğinden daha duyarlı bir ölçüdür. Oran 1 veya %100 ise, firmanın alacaklarını tahsil ettiğini ve portföyündeki menkul değerleri bilançoda gösterilen tutar üzerinden paraya çevrilebildiği taktirde, stoklardan satış yapmasa dahi, kısa süreli borçlarını ödeyebileceğidir. Oranın artış göstermesi ve 1’in üstünde olması, firmanın alacaklarının tamamını tahsil ettiği ve kısa süreli borçlarını ödeyebileceğini gösterir.

Likidite Oranı (Hazır Kıymetler Oranı-Acid Test Rasyo)=

(Kasa+Bankalar+Serbest Menkul Değerler+Alacaklar) / Kısa Süreli Borçlar

Nakit Oranı: Bu oran, likidite oranına göre daha katı bir ölçü olarak kabul edilebilir. Firmanın satışlarının durması ve alacaklarını tahsil edememesi durumunda, kısa süreli borçlarını karşılayabilme gücünü göstermektedir. 0.2’nin altına düşmemesi gerekir.

Nakit Oranı=(Kasa+Bankalar+Serbest Menkul Değerler)/ Kısa Süreli Borçlar

Likidite Riski: Bir firma, kısa süreli borçlarındaki artış hızından daha yüksek oranda nakit yaratmalı ve oran artış göstermelidir.

Likidite Riski= Satışlar / Kısa Süreli Borçlar

Mali Bünye (Finansal Yapı) Oranları

Borçlar / Aktif Toplamı: Kaldıraç oranı olarak danitelendirilen bu oran, aktiflerin yüzde kaçının borçlarla finanse edildiğini belirler. Oranın yüksek olması, firmanın faiz ve ana para taksitlerini ödeyememe nedeniyle mali yönden güç durumlara düşme olasılığının yüksek olduğunu gösterir.Genellikle oranın %50’nin üzerine yükselmesi tehlikeli olabilir.

Öz Sermaye / Aktif Toplamı: Bu oran, firmanın kaynaklarının yüzde kaçının firmanın sahipleri tarafından sağlandığını gösterir.

Borçlar / Öz Sermaye: Firmanın borçlanma yoluyla sağladığı yabancı kaynak ile, firma sahiplerinin kattığı sermaye arasındaki ilişkiyi gösterir. Bu oranın düşüş göstermesi ve oranın 1’den küçük olması son derece olumludur.

Kısa Süreli Borçlar / Aktif Toplamı: Bu oran, firmanın iktisadi varlıklarının yüzde kaçını kısa süreli yabancı kaynaklarla finanse ettiğini ortaya koyar.

Kısa Süreli Borçlar / Toplam Borçlar : Normalşartlarda, kısa süreli borçların borçlar içinde göreli öneminin artması, kısa süreli borçlar sık sık yenilenmek durumunda olduğundan, firmada borç ödeme sorunu olabilir.

Maddi Duran Varlıklar / Özsermaye: Bu oran, firmanın özsermayesinin ne ölçüde maddi duran varlıkların finansmanında kullanıldığını göstermektedir.

Ödenmiş Sermaye / Özsermaye: Bu oranın oldukça düşük olması,şirketin otofinansmana ağırlık verdiğini, elde ettiği kâ rların önemli bir bölümünü dağıtmayarak özsermaye artışı yoluna gittiğini göstermektedir.

Aktivite Oranları

Alacak Devir Hızı: Bu oran, alacakların paraya dönüşüm çabukluğu, likiditesini gösteren bir ölçüdür.

Alacak Devir Hızı= Kredili Satışlar Tutarı / Ticari Alacaklar

Stok Devir Hızı: Bir firmada stoklar ne hızla satılmaktadır? Stok devir hızı, bu soruya ve stokların likiditesine iyi bir gösterge oluşturmaktadır.

Stok Devir Hızı= Satılan Mal Maliyeti / Ortalama Stok

Net İşletme Sermayesi Devir Hızı: Bu oran net işletme sermayesinin ne ölçüde etkin kullanıldığının bir göstergesidir.

Net İşletme Sermayesi (Dönen Varlıklar-Kısa Süreli Borçlar) Devir Hızı=

Net Satış Tutarı / Ortalama Net İşletme Sermayesi

Dönen Varlıklar Devir Hızı: Hesap döneminde dönen varlıların kaç kez yenilendiğini ortaya koyar.

Dönen Varlıklar (Brüt İşletme Sermayesi) Devir Hızı=

Net Satışlar / Dönen Varlıklar (İşletme Sermayesi)

Maddi Duran Varlıklar Devir Hızı: Firmanın maddi duran varlıklara aşırı yatırım yapıp yapmadığını göstermek için kullanılır.

Maddi Duran Varlıklar Devir Hızı=Net Satış Tutar/ Maddi Duran Varlıklar

Aktif Devir Hızı: Bir işletmede sermaye yoğun teknoloji kullanımının bir göstergesi olarak yorumlanabilir.Büyük ölçüde, bir işletmenin aktif yapısı içinde duran varlıkların göreli önemini yansıtır.

Aktif Devir Hızı= Net satış Tutarı/ Aktif Toplamı

Özsermaye Devir Hızı: Şirketin Özsermayesini ne ölçüde etkin kullandığını ifade eden bir göstergedir.

Özsermaye Devir Hızı=Net Satış Tutarı / Ortalama Özsermaye

Kâ rlılığı Gösteren oranlar (Yatırıma Göre)

Net Kâ r / Özsermaye: Bu oran, firma sahipleri tarafından sağlanan sermayenin bir birimine düşen kâ r nispetini ortaya koyar. Oran yeterli gibi gözükse bile,şirketin sermayesini daha kâ rlı birşekilde kullanma olanağına sahip olup olmadığına bakmak gerekir.

Vergi Öncesi Kâ r / Özsermaye: Vergi oranlarındaki değişiklik, vergi sonrası net kâ rı etkilediğinden, firmanın bir önceki yıla kıyasla, oranın düşmesi veya artması, vergi oranlarının yeniden düzenlenmesi gibi, tamamen işletme dışı bir nedenden ileri gelebilir.

Net Kâ r / Net Aktif Toplamı: Firmanın yapmış olduğu yatırımın kâ rlılığını, aktif değerlerin ne ölçüde verimli kullanıldığını göstermek için kullanılmaktadır.

Faiz ve Vergiden Önceki Kâ r / Net Aktif Toplamı: Ekonomik rantabilite olarak da nitelendirilen bu oran, bir firmanın kaynaklarını ne ölçüde kullandığını göstermektedir.

Birikmeli (Kümülatif) Kâ rlılık Oranı: Bu oran firmanın kâ r dağıtım politikası konusunda ışık tutar.

Birikmeli Kâ rlılık Oranı= Dağıtılmamış Kâ rlar Toplamı / Aktif Toplamı

Kâ rlılığı Gösteren Oranlar (Satışlara Göre)

Brüt Satış Kâ rı / Net Satış Tutarı: Bir firmanın brüt satış kâ rı, firmanın faaliyet giderleri ile diğer giderlerini karşılayabilecek ve firma sahiplerine yeterli bir kâ r sağlayacak düzeyde olmalıdır.

Faaliyet Kâ rı / Net Satış Tutarı:İş hacmi rantabilitesi olarak da nitelendirilen bu oran,bir firmanın esas faaliyetinin ne ölçüde kâ rlı olduğunu ortaya koyar.

Net Kâ r / Net Satış Tutarı: Satışlarla kâ r arasındaki ilişkiyi gösteren oranların birlikte incelenmesi, firmanın faaliyetinin ve faaliyet sonuçlarının daha iyi kavranmasına yol açar.

KAYNAKLAR
1. Kızıl A. : Muhasebe-Envanter ve Değerlendirme
2. Kızıl A. : Genel Muhasebe-Dönem İçi ve Dönem Sonu İşlemleri.
3. Akgüç Ö. : Finansal Yönetim.

Hale Üstünel