SEYAHAT ÖNCESİ TETKİKLERİ ATLAMAYIN

Günümüzde çok sayıda insan, teknolojinin de verdiği imkânlarla daha çok seyahat etmektedir. Küreselleşme ve Jet Çağı sonrası iyice ufalan dünyada hiçbir sağlık sorunu bize uzak kalmamaktadır. Klasik tıp yaklaşımı ile tropikal hastalıklar olarak adlandırılan hastalıklar artık hiç de eskisi gibi egzotik görünmemektedir. Geçen yüzyıllarda sayılı seyyahların ve sefere çıkan orduların olası sağlık riskleri, artık iş veya turizm amaçlı seyahat eden her bireyi ilgilendirmektedir.

Hastalar artık seyahat öncesi, pasaport/vize gibi işlemlere başlarken gezi sırasında karşılaşabilecekleri sağlık risklerini ve alınabilecek önlemleri bilmek amacıyla seyahat tıbbı uzmanı doktorlarına başvurmaktadırlar. Böyle bir seyahat öncesi konsültasyon ideal olarak planlanan geziden 2-3 ay ( en azından 4-6 hafta ) evvel gerçekleşmelidir. Böylece gereken tüm koruyucu aşıların (aktif ve pasif bağışıklama) yapılıp koruyucu antikor seviyelerine ulaşılması mümkün olacaktır.

Tipik bir seyahat öncesi konsültasyon; risk saptanması, risk azaltıcı danışmanlık, bağışıklama, kemoproflaksi (koruyucu ilaçlar) ile acil durumlara hazırlık konularını içermektedir. Başvuran kişi beraberinde daha önce yapılmış aşılarının belgelerini (aşı karnesi), devamlı kullandığı ilaçların listesini ve planlanan gezinin ayrıntılarını (nereye, ne zaman, ne amaçla, hangi süreyle) getirmelidir. Ayrıca kişinin kronik bir hastalığı olup olmadığı, geçirilen hastalıklar, düzenli kullanılan ilaçlar, alerjiler, diyet ve egzersiz ile sigara, alkol ve hatta cinsel alışkanlıklarının bilinmesi önem teşkil etmektedir.

Bir sonraki aşama, en güncel seyahat tıbbı verilerin (bölgesel salgınlar ve ilaç dirençleri gibi) ışığında kişiye risk azaltıcı danışmanlık verilmesidir. Bu başlık altında sıtmadan korunma, seyyah ishali, irtifa hastalığı, yaralanmalardan korunma, besin ve içeceklerde dikkat edilecekler, böcek ve haşerelerden korunma ile cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korunma da sayılabilmektedir.

Sıtma (malarya) anofel adı verilen dişi sivrisinek sokmasıyla bulaşan plazmodium adlı paraziter bir hastalık olup, gece ateşi ve titreme, terleme, baş ağrısı, bulantı-kusma ile karakterizedir. Riskli ülkelere gidilirken seyahat öncesi başlanıp, seyahat süresince ve döndükten sonra da belli bir süre devam edilmesi gereken ilaçlarla koruma sağlanır. Bunlar arasında Chloroquine phosphat (Kinin), Mefloquine (Lariam), Atovaquone / proguanil (Mallorone) ve Doksisiklin (Tetradoks) gibi ilaçlar sayılabilmektedir.

Böcek ve haşerelerin bulaştırabilecekleri hastalıklardan (filaryazis, tripanozomiyazis, layşmanyazis, sıtma, Lyme hastalığı, tifüs ve kırım kongo kanamalı hastalığı gibi) korunma amacıyla Permetrin emdirilmiş cibinlik, en etkili böcek kovucu olarak bilinen DEET maddesi içeren preperatlar ile A.B.D. ordusu için geliştirilmiş EDTIAR ( piyasa ismi Ultrathon ) ve Picaridin içeren preperatlar kullanılabilir. Bazı bölgelerde durgun sulara girmemek önem teşkil etmektedir. Özellikle su salyangozları üzerinde yaşayan ve insanların ciltlerinden geçerek idrar yolları ve sindirim sisteminde kanamalar yaratan Şistozomiyazis hastalığı veya Leptospirozis hastalığı gelişebilir.

Bazı aşılar gidilecek bölge için yasal olarak mecburi, bazıları ise ihtiyaridir ve sadece önerilmektedir. Bu vesile ile atlanmış olan bazı rutin aşılar da saptanıp, tamamlanmalıdır. Hemen uygulanabilecek olanlar uygulanmalı, diğer aşılar içinse planlama yapılmalıdır.

Bunlar arasında sarı humma, tifo, kolera, hepatit A, hepatit B, kuduz, meningokkal menenjit ve Japon ensefaliti aşıları sayılabilmektedir.

Sarı humma Batı/Orta Afrika ve Güney Amerika’nın Kuzey/Orta kesimlerinde adeta bir kemer gibi uzanan bölgede sivrisinekten bulaşabilen bir virüs hastalığı olup, ölüm riski %20 civarındadır. Sarı humma aşısı bu bölgelere veya bu bölgelerden seyahate çıkılmadan 10 gün önce yapılmış resmi bir aşı belgesi ile kanıtlanmalıdır.

Tifo, Salmonella typhi adlı bakteriyle kontamine olmuş yiyecek ve içeceklerden bulaşan, ölüm riski olan bir hastalıktır. Tifo için kapsül formunda ağız yoluyla alınan ve enjeksiyon tipi aşı seçenekleri mevcuttur. Oral formu gün aşırı aç karna alınan 4 kapsülden ibarettir ve seyahatten bir hafta önce tamamlanmalıdır. Enjeksiyon tipi ise tek doz olarak seyahatten 2 hafta önce yapılmalıdır. Kolera aşısı ise artık koruyuculuğu tartışmalı olduğu için pek uygulanmamaktadır.

Hepatit A dışkı ve ağız yoluyla insandan insana bulaşmaktadır ve ülkemizde çok yaygın olduğu bilinmektedir. Çoğunlukla herkesin bu hastalığı geçirdiği saptanmakta ancak hastalığı geçirmediği antikor tespiti ile saptananlara 6 ay arayla iki doz uygulanmalıdır. Eğer 4 haftadan önce seyahate çıkılacaksa hem aşı hem de imunoglobulin yapılması esastır. Hepatit B ülkemizde yaygın olmakla birlikte taşıyıcılık ve kronikleşme riskleri nedeniyle aşılı olmayan ve hastalığı geçirmemiş bireylere üç doz halinde birer hafta arayla, 6. ayda hatırlatma dozu yapılarak uygulanmalıdır.

Kuduzdan ise riskli ülkelere gidilmeden önce 0, 7, 21. günlerde üç doz koruma amaçlı, ya da ısırılma durumunda 0, 3, 7, 14 ve 28. günlerde yapılacak 5 aşı ile korunmak mümkündür. Meningokokkal menenjit %10 ölüm riski taşıyan bir bakteri enfeksiyonu olup beyin dokusunu tutmaktadır. Afrika’nın Sahra altı ülkeleri ile Suudi Arabistan’a özellikle Temmuz-Aralık ayları arası kuru mevsimde gideceklere, bilhassa hacca gideceklere yapılması gerekli mecburi bir aşıdır.

Japon ensefaliti ise Asya’nın bazı kırsal bölgelerinde sivrisinekten bulaşan ve %30 ölüm riski taşıyan bir viral enfeksiyondur. 0, 7 ve 30. günlerde uygulanan üç doz aşının son dozu seyahatten 10 gün önce bitirilmelidir. Seyahat sona erdiğinde ise ilk yorgunluk atıldıktan sonra aile hekimine kontrol için başvuru önerilmektedir. Bu başlanmış, ancak tamamlanmamış aşıların tamamlanmasını, başlamış olan sıtma koruyucu ilacın alınmış olası larvalarının imhası için belli bir müddet daha alınmasını, düzelmemiş bir ishalin ileri tetkikini kolaylaştıracaktır. Gidilen ülkeden ithal edilmesi olası bazı enfeksiyonların saptanması için de gerekli testler yine bu kontrolde mümkün olacaktır.

Seyahat Tıbbı Kaynakları:
www.cdc.gov/travel
www.who.int/en/
www.iamat.org
www.istm.org
www.travmed.com
www.astmh.org
www.paho.org

Özel Amerikan Zekeriyaköy Aile Hekimliği Merkezi
Uz. Dr. Hakan Sezer