YANAN BÖLGEYİ SOĞUK SU YA DA BUZLA SOĞUTMAYIN

Yanık, dokunun kendi ısısından daha sıcak veya daha soğukla, yakıcı kimyasal maddelerle veya elektrik akımıyla ya da radyoaktif ışınlarla teması sonucu ortaya çıkan ve oldukça sık görülen bir yaralanmadır. Yanıkların çoğu genellikle çocuklarda görülmektedir. Sekiz yaş altı çocuklarda haşlanma yanıklarına sık rastlanırken, daha büyük çocuklarda ve erişkinlerde alev yanıklarının sıklığı artmaktadır. Yanıkların %90’ından fazlasının dikkatli ve tedbirli davranmakla önlenebileceği tahmin edilmektedir.

YANIK TİPLERİ

Haşlanma yanıkları; en sık karşılaşılan yanıklardandır. 44ºC gibi düşük bir ısı bile, eğer temas süresi uzunsa, doku ölümüne yol açabilir. 60ºC ısıdaki su, üç saniye içinde derin yanığa yol açar. 69ºC ısıdaki su ise aynı derecede yanığı bir saniye içinde oluşturur. 70ºC üzeri ısılarda doku hasarı çok hızlı oluşur. Ocaktan yeni indirilmiş çayın/kahvenin ısısı yaklaşık 80ºC’dir. Çocuk ve yaşlılarda deri daha ince olduğu için yanık derinliği de fazla olur.

Alev yanıkları; ikinci en sık rastlanan yanık tipidir. Giysileri tutuşanlarda yanıklar daha derin olur.

Parlama yanıkları; daha az sıklıkta görülür. Yanıcı sıvıların alev alması veya bomba patlaması gibi durumlarda oluşur. Isı kısa bir süre içinde aşırı derecede yükselir. Tutuşmamış ise giysiler bu ısı artışına karşı deriyi korur. Bu nedenle derinin çıplak kısımları daha çok etkilenir. Genellikle kendiliğinden iyileşen yüzeyel tipte yanıklardır.

Temas yanıkları; sıcak cisimlere dokunma sonucu oluşur. Genellikle sınırlı bir alan etkilenmiştir ama yanık derindir.

YANIĞIN DERİNLİĞİ

Birinci Derece Yanıklar: Sadece derinin yüzeyel tabakası hasarlanır. Yanık alanı başlangıçta kırmızı görünür. Kurudur, ağrılı olabilir, bül denilen içi sıvı dolu kabarcıklar yoktur, çok az ödem görülebilir. 7 gün içinde iz bırakmadan tam iyileşme olur.

Yüzeyel İkinci Derece Yanıklar: Derideki canlı sinir uçlarının açığa çıkmasına bağlı olarak çok ağrılıdır. Rengi pembedir, bül sıklıkla vardır. 2-3 haftada iyileşir, hafif iz kalabilir.

Derin İkinci Derece Yanıklar: Rengi kirli beyazdır. Benekli görünümdedir. Sinir uçları yandığı için, ağrı yoktur. Bül olabilir. İyileşme 4-6 hafta sürebilir. Belirgin yara izi bırakır.

Üçüncü Derece Yanıklar: Kahverengi, beyaz veya siyah görünümdedir. Yüzey kuru ve serttir. Sinir uçları da yandığından ağrı yoktur. Kendiliğinden iyileşme olmaz.

YANIKTA YAPILMASI GEREKENLER

Yanık tedavisi yanığın genişliği, derinliği, yanan vücut bölümünün özelliği ile yanan kişinin yaşı ve genel beden sağlığına göre, olay yerinde (ev, işyeri), acil serviste, polikliniklerde ya da hastanede yatarak yapılır.

Hasta önce yanan ortamdan uzaklaştırılmalıdır. Yanan kişi koşuyorsa hemen durdurulmalı, yere yatırılmalı, üstü örtülerek hava ile teması kesilmeli, eğer su varsa üzerine dökülmelidir. Üzerinde yanan elbiseleri varsa bunlar çıkarılmalıdır. Sonra, hemen yanık yarası soğutulmalıdır. Erken soğutma ile o bölgedeki sıcaklık düşürülerek yanık derinliği ve ağrı azaltılır, ödem oluşumu en aza indirilir. Yanan bölge soğuk su ya da buz ile soğutulmamalıdır. Soğuk travması, ödemin artmasına, yara iyileşmesinin gecikmesine ve yanığın daha derinleşmesine neden olur. Bundan dolayı soğutma, ılık su ile ve yanmayı takiben 15-20 dakika süreyle yapılmalıdır. Ilık su ile ıslatılmış bezlerin yara üzerine konulmasıyla yapılan soğutma şekli, etkili bir yöntemdir. Sonra yanan bölge üzerine temiz bir bez ya da havlu sarılır ve hava ile teması kesilerek ağrısı azaltılır. Hastanın üzerinde bulunan yüzük, saat, bilezik çıkarılmalıdır. Bunlar parmaklarda ve bilekte hem kan akımını azaltır, hem de ısınmış metal olarak yanığın derinleşmesine neden olurlar.

Elektrik yanıklarında hasta ilk önce elektrik akımından kurtarılmalıdır. Kimyasal yanıklarda ise hastanın kimyasal madde bulaşmış elbiseleri hemen çıkarılmalı ve hastanın yanan kısmı bol su ile yıkanmalıdır. Kimyasal yanıklar 20 dakika süreyle bol su ile yıkanmalıdır. Nötrolize edici ajanlar kesinlikle kullanılmamalıdır. Çünkü bu nötralize edici ajanlar reaksiyona girerek ısı oluşturur ve yanık alanı ve derinliğinin artmasına neden olurlar.

Birinci derece yanık alanlarına herhangi bir pansuman yapılmaz. Sadece deriyi nemli tutan kremler sürülebilir. İkinci derece yanıklar kapalı pansuman ile tedavi edilirler.

Hastanın ağrısı için paracetamol veya benzeri ağrı kesiciler verilebilir. Tetanoz aşısı yoksa aşı (veya serum) yaptırılmalıdır. Ödemi azaltmak için yanan kol ve bacak kalp seviyesinin üzerinde tutulmalıdır. Yanık yarası kapansa bile yara iyileşmesi 1 yıl kadar devam eder. Bu süre içinde yara yerleri güneş ışınlarından korunmalıdır yoksa kalıcı lekeler oluşabilir. Bunun için en az 30 faktörlü güneş kremleri kullanılmalıdır.

Hastanede tedavisi gereken yanıklar

%15 veya daha fazla 2. derece yanığı olan erişkin hastalar
%10 veya daha fazla 2. derece yanığı olan 10 yaş altında ve 50 yaş üzerindeki hastalar
Herhangi bir yaşta, %2 oranından daha fazla 3. derece yanığı olan hastalar
Yüz, el, ayak, genital bölge ve büyük eklemleri içine alan 2. ve 3. derece yanıklar
Kimyasal yanıklar
Elektrik yanıkları
Yanıkla birlikte hastada başka bir yaralanma olması
Duman zehirlenmesi/solunması
Daha önceden mevcut başka bir hastalığı (kalp, şeker, astım gibi) olan yanık hastaları

VKV Amerikan Hastanesi
Acil Servis Bölüm Şefi
Prof. Dr. Rıfat Tokyay