SITMAYA GENETİK MÜDAHALE

Sıtmaya neden olan plasmodium cinsi parazitlerin genlerinin klonlanması yoluyla metabolizmalarının bozularak, imha edilebileceği bildirildi.

Yrd. Doç. Dr. Dilek Turgut Balık, Türkiye’de plasmodium vivax parazitinin yaygın olduğunu belirtti. Vivax türü üzerinde yaptığı çalışmaların The Wellcome Trust, TÜBİTAK ve FÜ tarafından desteklendiğini belirten Balık, kısa süre içerisinde bu türe karşı da bir mücadele yöntemi geliştireceklerine inandığını söyledi.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından açıklanan rakamlara göre dünya nüfusunun yüzde 40’ını tehdit eden hastalığa her yıl dünyada 300-500 milyon kişi yakalanıyor. Yılda ortalama 2 milyon 700 bin insanın ölümüne neden olan hastalığın, var olan ilaçlara karşı direnç göstermeye başlaması ise bilim adamlarını alternatif mücadele yöntemleri geliştirmeye zorluyor.

Fırat Üniversitesi (FÜ) Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Moleküler Biyoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Dilek Turgut Balık, sıtmaya anofel cinsi sivrisineklerin insanlardan kan emerken vücuda bıraktığı ve hücre içi parazit olan plasmodium cinslerinin neden olduğunu belirterek, dünyada en yaygın ve ölümlere neden olan parazitin plasmodium falciparum olduğunu, Türkiye’de ise plasmodium vivax parazitinin yaygın olduğunu söyledi.

ENZİMİN FARKLANDIRILMASI

İngiltere Bristol Üniversitesi’nde yaptığı doktora sırasında P. faciparum cinsi üzerinde çalışmalar yaptığını kaydeden Balık, şunları söyledi: “Doktoramda, parazit tarafından salgılanan laktat dehidrogenaz enziminin yapısını çözmeye çalıştım. Bu enzimi engelleme yoluyla parazitle mücadelede kullanacağınız ilaç, aynı enzimin insanda da bulunması nedeniyle insana zarar verebilir. Dolayısıyla insandaki ve parazitteki bu enzimi farklandırmak gerekir. Parazitte enzimi salgılayan geni izole ettim, klonladım. Gendeki şifreyi çözdüm ve laboratuvar ortamında parazitin salgıladığı enzimi ürettim. Enzim üzerinde yaptığım çalışmada insanda salgılanan eşdeğerinden farklı olarak 5 adet fazladan aminoasit bulunduğunu tespit ettim. Bu amino asitler, enzim yüzeyinde bir kıvrım oluşturuyor. Bu kıvrım tarafından tutulacak ve enzimin aktivitesini engelleyerek, parazitin ölümüne neden olacak inhibitör tespit edilmiş olup bunların ilaç olarak geliştirilmesi çalışmaları hızla devam etmektedir.”

MÜCADELE YÖNTEMİ

Balık, çalışmanın doğrudan parazitin genlerindeki hassas bir bölgeyi hedef aldığı için geliştirilecek ilaca, parazit tarafından oluşturulacak direnç mekanizmasının zayıf olacağını düşündüğünü belirtti. Balık, Türkiye’ye döndükten sonra da P. vivax türü üzerinde çalışma yaptığını, bu parazite ait geni de klonladığını kaydeden Balık, Vivax türü üzerinde yaptığı çalışmaların The Wellcome Trust, TÜBİTAK ve FÜ tarafından desteklendiğini, kısa süre içerisinde bu türe karşı da bir mücadele yöntemi geliştireceklerine inandığını sözlerine ekledi.