SAĞLIK EKONOMİSİNE GİRİŞ

Hastaneler genel sağlık sisteminin en önemli kaynak tüketicisidir. Bu nedenledir ki hastane ve klinik yöneticilerinin teşhis edilen kaynakları verimli ve etkili kullanmak için temel ekonomi bilgisine sahip olmaları gerekir.

Batılı gelişmiş ülkeler sağlık sektöründeki finansal ve ekonomik verilere en az klasik sağlık istatistik verileri kadar önem vermektedir. Bu ülkelerdeki sağlık ekonomist ve planlamacıları sektördeki gelişmeleri zamanında, tam ve doğru olarak elde etmek amacıyla gerekli düzenleme ve organizasyonu oluşturmuşlardır.

Sektörün tam olarak izlenememesinin sebebi sektörün son derece karmaşık ve dağınık birşekilde işliyor olmasıdır. Ülkemizşartlarında düzenli, tam ve doğru bilgiye ulaşmak hiçte kolay olmayan bir görev olarak karşımıza çıkar.

SAĞLIK EKONOMİSİ : Sağlık ekonomisi, ekonominin sağlıkla ilgili konularına uygulanmaktadır. Sağlık ekonomisi genel olarakşu konularla ilgilenir :

• Kaynakların sağlığı geliştirici çeşitli faaliyetler arasında dağılımı
• Sağlık hizmetlerinin verilmesinde kullanılan kaynakların miktarı
• Sağlık kuruluşların örgütlenmesi ve finansmanı
• Sağlıkla ilgili konularda tahsis edilen ve kullanılan kayakların verimliliği
• Koruyucu, tedavi edici ve rehabilite edici sağlık hizmetlerinin kişiler ve toplum üzerinde etkileri

Dünyanın hiçbir ülkesinde hiçbir sağlık politikası istenilen veya bütün sağlık hizmetlerini veremez. Çünkü sağlık hizmetlerinde olan talep sürekli bir artış yaşanırken, bu hizmetleri sunmak için gerekli olan kaynaklar ( bina, araç, gereç, zaman, bina, teknoloji) her zaman kısıtlıdır. Bu nedenle eldeki kısıtlı kaynaklar en verimlişekilde kullanılmalıdır. Bunu sağlamanın yoluda ekonomistlerin ve sağlık yöneticilerinin işbirliği yapmasından geçer. Bu işbirliğinden de etkili sonuçlar elde etmek için ortak dillerinin olması gerekir. Bazen iletişim kopuklukları hatalı uygulamalara yol açabilmekte, iki meslek grubunun çatışmasına sebep olmaktadır.

Hizmet sunumunda ve yönetiminde hekimlerin ve yöneticilerin de birşekilde ekonomiyi öğrenmelerişarttır. Çünkü hekimler hem üreten hemde sağlık hizmeti sunan kişi ve kuruluşlara olan başvurular teşhis ve terapi ile ilgili verdikleri kararlarla ulusal düzeydeki toplam sağlık harcamalarının en az ¾ ‘ünü etkileyebilmektedir. Gerek hastanın gerekse hekimin verilen sağlık hizmetinin maliyetlerini düşünmesini gerektirmeyen finansman modellerine sahip sağlık hizmeti sunum sisteminde (ör: sosyal sigorta) bu katkı çok daha belirgindir.

SAĞLIK HİZMETLERİNDE PAZAR

Pazar, iyice tanımlanmış bir mal veya hizmetin alınıp satılabilmesi için alıcı ve satıcılar birbirlerini bulacaklar ve bu işlemler için anlamlı ilişkilere gireceklerdir.

İDEAL PAZAR: Eldeki kaynaklar dikkate alınarak tüketicinin azamişeklide tatminidir. İdeal Pazar ideal Pazarşartlarında oluşabilir. İdeal Pazar sanki görünmeyen bir el alıcı ile satıcıyı bir araya getirir, onların ikisinide memnun edici bir fiyatta karar kıldırır. Bunun oluşabilmesi için satıcılar arasında kıyasıya bir yarışma bulunmalıdır. Buna rekabet diyoruz.

İdeal Pazar deyince olmazsa olmaz dediğimiz 7şart vardır :

1. Kesinlik: Tüketiciler kesin olarak neyi istediklerini, ne zaman istediklerini ve bunu nereden alabileceklerini bilirler. Tüketicilerin bu özelliklere sahip tam bir bilgiye ihtiyaçları vardır. Ör: gıda maddeleri nasıl hazırlandı ?

Sağlık hizmetleri bir çok defa planlanamaz.

Sağlıkta bozulmalar ansızın ortaya çıkar.

Gerekli olan sağlık hizmetleri genellikle çok pahalıdır.

2. Dışsallıkların olmaması: Dışsallıklar diğer üretici veya tüketicilerin üretime veya tüketimden otlanmalar olarak tanımlanır. Ve bunun önüne pazarın her iki tarafıda geçemez. Komşunun güzel bahçesi, barda başkasının sigara umanını çekmek birer örnektir.

Sağlık sektöründe örnek ise (+) aşılanma (-) komplikasyonlar

3. Tam bilgiye sahip olmak: Alıcı veya satıcı, mal veya hizmeti alıp almamak konusunda karşı tarafın etkisi altında kalmadan kara verir. Bunu yapabilmek için gereken tüm bilgiye sahiptir. Ör: bir kişinin pantolon almaya gidince nasıl bir pantolon alacağını bilmesi

Sağlık hizmetlerinde bu tür bilgilerin tüketicilerde birikebilmesi, bu tüketicinin hizmeti ne miktarda kullandığı ile ilgilidir.

4. Alıcı ve satıcıların pazara istediği gibi girip çıkabilmesi: Her iki tarafta pazara istediği gibi girip çıkabilir. Mesela büyük bir holding ile el zenaati ile üretim yapan bir ayakkabıcı ayakkabı satmak için pazara girebilir. İsteyen istediği zaman pazarı terk edebilir.

5. Tekelciliğin olmaması: Alıcı ve satıcılar pazarda tek olmamalıdırlar. Mutlaka başka alıcı ve satıcılar bulunmalıdır.

6. Kamu malı olmamalıdır: Kamu kaynaklarıyla karşılanan bir mal veya hizmetten doğrudan veya dolaylı olarak maliyetle karşı karşıya olmayanların da yararlanabileceği mallara veya hizmetlere kamu malı denir.

7. Devlet müdahalesinin olmaması: Devletin alıcı veya satıcılardan birini korumak amacıyla yukarıda açıklananşartların birine veya daha fazlasına veya pazarda oluşan fiyatlara müdahale etmemesidir.

BELİRSİZLİK

Sağlık hizmetlerinde veya sunumunda belirsizliği görebiliriz. Sağlık hizmetlerini kullanmaktaki kararların çoğu tesadüflere bağlıdır.

Ör: kırık, trafik kazası vb. sonucu sağlık hizmetlerine ihtiyaç duyulur.

Bu belirsizlik sağlık hizmetleri sunanlar arsında mevcuttur. Bir doktor tedavi cevap vermediğinde başka bir tedavi yöntemine başvurmakta veya tedavinin süresini uzatıp kısaltmaktadır.

DEVLET MÜDAHALESİ

Devlet bir çok sektöre müdahalede bulunmakta fakat en yoğun müdahaleyi sağlık sektöründe ortaya koyup sektörün yapısını etkilemektedir. Bu müdahaleşekillerinin başında belli diploma veya sertifika zorunluluğunun bir çok sağlık personeli için istenilmesi gelmektedir. Devletin diğer bir müdahaleşekli ise ödeme gücü olmayan kişilerin sağlık hizmetlerine ulaşabilmelerini sağlamak için gerekli yasal düzenlemeleri yerine getirmektir. Üçüncü bir müdahaleşekli ise sağlık hizmeti sağlayanların ekonomik faaliyetlerinin sıkı birşekilde kontrolüdür. Bir diğer müdahale ise sağlık sektörü araştırması yapan kişi yada kuruluşların finansal olarak desteklenmesidir. Son olarak piyasaya girecek olan ilaç yada cihazların piyasada satışa sunulmadan önce insan sağlığı üzerindeki etkilerinin araştırılıp potansiyel yan etkilerinin tespit edilmesiyle yasal düzenlemelerin yapılmasıdır.

Sağlık pazarında alışılmadık bir çok durum mevcuttur.

Sağlık personeline aşırı derecede devletin müdahalesi olması

Sağlık bakımından birçok belirsizliğin bulunması ve bakıma ihtiyaç olduğunda işleyişinin bilinmemesi

SAĞLIK HİZMETLERİNDE ÜRETİM SÜRECİ

Bir mal veya hizmetin üretiminde eldeki kaynak veya girdilerin çeşitli kombinasyonu kullanılır.

Ör: Bir biyokimya laboratuarında bir günde 70 tam idrar tetkiki elektronik bir cihaz ve bir teknisyenle yapılabilirken cihaz olmadan da sadece 5 teknisyenin elle çalışmasıyla da yapılabilir. Aynı cihaz ve personel kullanılarak aile planlaması hizmetleri kadın doğum polikliniklerinde veya sağlık ocaklarında verilebilir.

Her zaman bir alternatif kombinasyon vardır. Bir tek kaynağa ağırlık vererek daha fazla üretim yapılabileceği doğru değildir.

Şekilde cihaz ve teknisyen sayılarının değişik kombinasyonlarıyla oluşturulmuş en verimli üretim süreci gösterilmiştir. Çizgi üzerindeki noktalar ve çizginin altındaki tüm kombinasyonlar verimli üretimi temsil etmektedir. Çizginin üzerinde kalan alandaki kombinasyonlar aynı miktarda üretimi sağlayabilir, ancak bunlar teknik olarak verimli olmayacaktır.

SAĞLIK HİZMETLERİNİN MALİYETİ

Bir mal ve hizmetin maliyeti onu elde etmek için elden çıkarılması gereken mal ve hizmetlerin veya kullanılan kaynakların tamamıdır. Maliyetle ilgili veri veya bilgiler, bütçe hazırlama, muhasebe, planlama, yeni bir hizmetin uygulamaya konması veya bir hastanenin bir servisinin veya tamamının kapatılması gibi faaliyetlerde en doğru kararın verilmesinde kullanılabilir. Bir mal veya hizmetin üretiminin maliyetinden bahsederken toplam maliyetten bahsedilir. Bu da üretimde kullanılan tüm girdilerin maliyetlerinin toplamıdır ve arz edilen maddenin miktarıyla artar. Bu artış miktardaki artıştan daha hızlı veya yavaş olabilir.

Eğer maliyet artışı, üretilen mal ve hizmetin miktarındaki artıştan daha yavaş olur ise buna ölçekler ekonomisi veya artan dönüşler skalası denir. Bu durumda işletme kar eder.

Aksine üretim maliyetleri, üretilen mal ve hizmet miktarından daha hızlı artar ise buna da olumsuz ölçekler ekonomisi denir ve zarar eder.

Ör: Bir hastane potansiyel talebin üzerinde bir talebe hizmet vermek amacıyla büyük bina ve fazla yatak sayısıyla hizmete açılırsa veya pahalı teknoloji ürünü cihazlarla donatılırsa, sabit maliyetler yüksek olacağından toplam maliyetler yükselecek ve hastane zarar etmeye başlayacaktır. Benzer işletmelerin sabit maliyeti olacağından aynı potansiyel talep edicilere hizmet amacıyla kurulmuş olan birden fazla hastane verimli çalışmayacak ve zarar edecektir. Çözüm ise bunların tek bir çatı altında birleştirilmesiyle sabit maliyetleri azaltmak olabilir.

TALEP EDİLEN SAĞLIK HİZMETİ YADA MALIN KALİTESİ

Talep edilen sağlık hizmeti kullanıcı tarafından kaliteli olarak algılanıyorsa kişi o sağlık işletmesine daha fazla gelip hizmet tüketmek isteyecektir.

Arzı etkileyen faktörler:

Teknolojik değişme: Teknoloji üretimde daha fazla mal ya da hizmet üretilmesine yardımcı olduğu gibi maliyetlerinde ucuzlamasına sebep olması beklenir.

Üretim ucuzladıkça sağlık hizmeti ya da malın üreticileri aynı fiyat seviyesinde daha fazla üretmek isteyeceklerdir.

Girdi fiyatlarındaki değişme: Girdi fiyatlarındaki artış üretimi gerçekleştirenlerin aynı fiyat seviyesinde daha fazla üretim yapamayacaklarını belirtir. Şayet hemşirelerin saat ücreti artarsa aynı fiyat seviyesinde hemşirelik hizmeti verilemeyeceğinden hizmet arzını etkileyecektir.

Tamamlayıcı ve ikame sağlık hizmetleri yada malların fiyatları sağlık hizmetine olan talebi etkilemektedir

Doktor hizmetleri ve hastane hizmetleri birlikte kullanılan hizmet türleridir. Örnek olarak cerrahi müdahaleler için direk cepten yapılan harcamalarda düşüş olursa bu hizmete olan talep artacak ve tamamlayıcı hizmet olan hastane yatak hizmetine de talep olacaktır.

Sağlık sektöründe üretilen bir mal yada hizmetin fiyat seviyesindeki artış kişileri alternatif olarak kullanılabilecek mal ya da sağlık hizmetine yönlendirir.

Sağlık sigortası: Kişilerin her hangi bir sağlık sigortasına mensup olması sağlık hizmetine olan talebi arttırır.

Kişisel tercihler ve zevkler: Tüketicilerin tercihlerinin değişmesi mal yada hizmeti satın alan kişi gözündeki öneminde değişme olmasıdır. Bu değişme hizmet yada mala olan talebi artma yada azalmaşeklinde ortaya çıkar.

Doktor ile tıbbi bakıma ihtiyacı olanlar arasındaki bilgi düzeyindeki farklılığın büyük olması

Sağlık hizmetinde dışsallığın olmasıdır.

TALEBİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

• Sağlık işletmesinin başarılı yada başarısız yürüttüğü tanıtıcı kampanyalar : Her ne kadar sağlık işletmesinin reklamı yasal olmasa da kitle iletişim araçları ile tanıtım faaliyeti yapılır.

• Nüfus yapısındaki değişiklik: Yaşlı kişilerin sayısının toplumda artmaya başlaması bu yaş grubu kişilerin daha fazla sağlık hizmeti tüketmesine etken olacaktır. Ayrıca daha fazla ilaç talep etmesine sebep olacaktır.

• Kişilerin gelir seviyesi: Gelir arttıkça talep edilen sağlık hizmeti yada malın miktarında artış beklenmektedir.