SAĞLIK HİZMETLERİ ÜRETİMİNİN BİR BOYUTU OLARAK EVDE BAKIM HİZMETLERİNİN

SAĞLIK HİZMETLERİ ÜRETİMİNİN BİR BOYUTU OLARAK EVDE BAKIM HİZMETLERİNİN HASTANE İŞLETMECİLİĞİNDE TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

GİRİŞ

Hastaneler sağlık tanımı kapsamındaki hizmetleri üreten işletmelerdir. WHO sağlığı “Yalnız hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, bedence, ruhça ve sosyal yönden tam iyilik hali….” 1 olarak tanımlamaktadır. Ancak hastane işletmeciliğinde genel kabul gören hastanelerin temel işlevinin hasta ve yaralıların tedavisi olduğu görüşüdür. Ancak günümüzde hastaneler genel kontrol, zayıflama ve doğum gibi sağlık tanımı içinde yer alan, ancak hastalık olarak tanımlanamayacak hizmetleri de sunan işletmeler konumundadırlar. Hastanelerin sundukları sağlık tanımı kapsamındaki bu hizmetler hastanelerin diğer işlevleri olan eğitim, araştırma-geliştirme ve toplumun sağlık seviyesinin yükseltilmesi hizmet eden yaklaşımlar olarak da kabul edilebilinir.

Ayaktan tedavisi gerçekleştirilemeyen hastaların tedavisini temel işlev olarak ele alan hastaneler günümüzde özellikle yüzyılın başındaki gelişmeler paralelinde poliklinik (ayaktan tedavi) hizmetlerini de klinik hizmetler kadar üretmek durumu ile karşı karşıya kalmaktadırlar. Bu süreci doğuran en önemli faktörlerden birisi hastalıkların epidemiyolojisinde meydana gelen değişmeler ve bu değişimler paralelinde teşhise yönelik çok geniş yelpazedeki tıbbi tanı cihazlarının kullanılmaya başlanılması ve maliyeti çok yüksek olan bu cihazların ise ancak hastanelerde bulunmasıdır. Ayrıca, bu yüzyılın başlarında, majör enfeksiyon hastalıklarının kontrolünün başarılmasını takiben ülkelerdeki yaşam standartının yükseltilmesi, hastalıkların yeni yapılarının ortaya çıkmasına ve çocuklarda ve erişkinlerde ölümün azalması ile toplumda yaşlı nüfusun oranının artmasına neden olmuştur. 2 Tüm bu gelişmeler sağlık sistemlerinde yer alan organizasyonlara yeni yükümlülükler yüklerken bu organizasyonlar arasında da ilişkileri bir yandan daha karmaşık hale getirmekte diğer yandan da bu ilişkiler sisteminde hastaneler tüm ilişkilerin “Odak noktası” haline gelmektedir. Özellikle son yıllarda , sağlık harcamalarındaki devamlı artış ve sigortalanmanın pahalı duruma gelmesi nedeniyle sağlık sigortası temini güçlenmekte; tüm bu faktörlerin yanısıra genel ekonomik durumun bozukluğu ve ulusal bütçe açığı, devlet adamları, iş adamları, tüketici ve sağlık hizmeti verenleri, sağlık sistemini geliştirmek ve iyileştirmek için arayışa itmektedir. 3

SAĞLIK BAKIM HİZMETİ SUNUMU YAKLAŞIMI OLARAK EVDE BAKIM HİZMETLERİ

Hekimliğin gelişimine baktığımızda, başlangıçta hastanelerin olmadığını ve hekimlerin hastalarını küçük merkezlerde kabul ederek; evlerinde takip ettiklerini görürüz. Daha sonra hekimler birleşerek hastaneleri kurmuşlar ve hasta bakımını buralarda sürdürmeye başlamışlardır.4 Özellikle 18. ve 19. yüzyıllarda hekimliğin hastanelerde geliştirilmeye başlanması, bu gelişimin ivme kazanmasına neden olmuştur. 20. yüzyıldaki tıbbi teşhis ve tedavi hizmetlerinin gelişimine oldukça önemli bir zemin hazırlayan elektrokardiografi, ultrasonografi, endoskopi gibi cihazların, penisilin vb. antibiyotiklerin bulunuşu, organ nakilleri ve yapay organ imali gibi gelişmelerle hastanelerde bulunan personel ve donanımı varlıklı kişilerin bile kendi olanaklarıyla temin edemeyecekleri bir duruma gelmiştir.

Ancak günümüzde ;

– Nüfus artışının yanısıra, her 10 yılda ortalama yaşam süresinin 3 yıl uzaması ve sağlık bilinci düzeyinin yükselmesine paralel olarak hizmetlerden yararlanma sıklığının artması,

– Her 4 yılda, tıp teknolojilerindeki birikimin iki kat artarak yüksek teknoloji ürünü pahalı uygulamaların günlük işlemlerde de hızla yaygınlaşması,

– Epidemiyolojik spektrumdaki değişiklikler sonucu, akut hastalıkların öneminin azalması ve tedavisi daha pahalı olan kronik hastalıkların önem kazanması 6 gibi faktörler hastanelerin maliyetlerinin hızla artmasına neden olmaktadır. Bu nedenle gelişmiş sağlık sistemlerinde hastane maliyetlerinin kaliteden ödün vermeksizin azaltılması önemli bir konu haline gelmektedir. Bu gelişmeler paralelinde, gerek hastane hizmetlerinin kalitesinin yükseltilmesi, gerekse de hastane maliyetlerinin düşürülmesine yönelik bir yaklaşım olarak en az otuz yıldır evde bakım gerekliliğini işaret eden çalışmalar başlamış,bu çalışmalar günümüzde bu hizmetin savunucusu olmaktan öte, evde bakımın en etkili, en kaliteli ve en ucuz nasıl sağlanabileceği arayışına dönüşmüştür. 7

Sağlık Bakım Hizmetlerinin Özellikleri Yönünden Hastaneler ve

Evde Bakım Hizmetleri

Her aşamadaki sağlık hizmetlerinin giderek tüm ulusların bütçelerinde oldukça önemli kaynaklar tüketir duruma gelmeleri ulusal sağlık sistemlerinde, hastaneleri odak noktası alan yeni yaklaşımlara zorlamaktadır. MAYNARD’ a göre İngiltere ve ABD’de olduğu gibi tüm sağlık sistemleri, finansal sinyallerle yönlenmekte; bu ise hasta bakım kalitesinin zarar görmesine neden olmaktadır.8 Bu bağlamda, tüm ulusal sağlık hizmetleri sistemleri ve hastane işletmeciliğinde temel soru; kaliteden ödün vermeksizin en düşük maliyetli ile üretilebilecek hizmetleri sağlayan örgüt ve yönetim yapısı ne olmalıdır? sorusu haline gelmektedir.

KALİTE, TKY VE EVDE BAKIM HİZMETLERİ

Sağlık hizmetlerinin temel özelliği; tüketicilerinin kendilerine sunulan hizmetin teknik yönünü değerlendirme konusunda oldukça az temel bilgiye sahip olmalarıdır. Bu nedenle, müşteri adına sunulan hizmet bütününün kalitesinin hizmeti tasarlayan sağlık işletmesince güvence altına alınması kaçınılmaz bir zorunluluk haline gelmektedir. Bu bağlamda, TKY bir sistem bütünlüğü içinde kuruluşun ve onun etkinliklerinin tüm yönlerinde; insan davranışlarında, ürün yada hizmette yani; bütünüyle kurum kültüründe sürekli gelişim için değişimi esas alan bir felsefedir.9 Bir yönetim felsefesi olarak TKY’ nin özellikleri ile evde bakım hizmetleri aşağıdaki başlıklar altında incelenebilir.

1- TKY Müşteri Odaklı Bir Yaklaşımdır:

Günümüzde kalitenin müşteri odaklı olarak “kısaca kullanıma uygunluk” biçiminde tanımlanması, sağlık bakım örgütlerinde de hasta tatmini kavramını ön plana çıkarmıştır.

Sağlık bakımında, hasta tatmin araştırmalarına ilişkin sonuçlar olmaksızın kaliteyi tartışmanın güç olduğu kabul edilmekte; tatmin araştırmalarının bakım kalitesinin göstergeleri olduğu belirtilmektedir. Steiber, Amerika’da 1990’ lı yılların başından itibaren, hastanelerin %90’ının, hasta tatmini araştırmaları yaptıklarını belirtmektedir.10

Hasta tatmininin bir diğer önemli boyutu ise, tüm sağlık örgütlerinde sunulan hizmetin kalitesini direkt etkileme düzeyidir.

Müşteri tatmini ön plana alan bir yaklaşım olarak TKY bir işletmenin hizmetlerini tasarlama ve sunum sürecinde müşterilerinin beklenti ve gereksinimlerini dikkate almayı gerekli kılmaktadır. Bu bağlamda, evde bakım hizmetleri bireye mevcut sosyal ortamında hizmet sunulması nedeniyle müşteri tatminini arttırıcı bir özelliğe sahiptir. Sonuçta tatmin olmuş tüketicinin hizmet sürecine uyumu daha kolay olacağından hizmet kullanım süreci kısalabilecektir.

2-TKY Kalitenin Sürekli İyileştirilmesini Temel Alan Bir Yaklaşımdır :

Günümüzde çıktı kalitesini sağlamadan ulaşılacak verimlilik hiçbir anlam taşımamaktadır. Diğer bir deyişle kalitesiz bir üretim, mevcut kaynaklarla daha çok üretmek yerine, ek kaynak tüketimine neden olarak verimliliği düşürmektedir.11 Profesyonel bir sağlık ekibinin DONABEDİAN’a göre temel yükümlülüğü “Etkinliğe olduğu kadar verimliliğe de özen gösteren yeni bir sağlık bakımı bilim ve teknolojisinin bir araya getirilmesidir.” Aynı paralelde DONABEDİAN; “artık son derece tutumlu, hatta cimrice bir sağlık bakımı bilimini keşfetmenin ve öğretmenin zamanı gelmiştir. Bu yeni bilimin ilkeleri öylesine kökleşmelidir ki “ Yetersiz bakım (tedavi) etkisiz bakım kadar kınansın” görüşünü ileri sürmektedir.” 12

TKY bir işletmenin tüm süreçlerinde kalitenin sürekli iyileştirmesini temel alan bir yaklaşımdır. Bu yaklaşım kısaca “ilk seferinde ve her seferinde doğru yap” olarak sloganlaştırılmıştır. Bu bağlamda, evde bakım hizmetleri etkin örgütlendiğinde hastanelerin klinik hizmetlerinin (Yüksek teknoloji ve uzmanlık gerektiren bakım ve tedaviler dışında) kalitesini artırıcı ve maliyetlerini azaltıcı bir rol oynayabilmektedir. 13

Sözgelimi, WHO verilerine göre hastanede yatarak tedavi gören yaklaşık 10 hastadan birinde hastane enfeksiyonu ortaya çıkmaktadır. A.B.D.’ de yapılan çalışmalarda nazokomiyal infeksiyonların yıllık maliyetinin yaklaşık 5 milyar dolar olduğu ve bu ülkede her yıl ortalama 15 bin hastanın nazokomiyal infeksiyonlar nedeniyle öldüğü saptanmıştır. 14

TKY ilkeleri paralelinde örgütlenecek, evde bakım hizmetleri, daha optimal ve etkin taburcu planlamasının yapılmasını sağlayarak talebin yoğun olduğu durumlarda hastaların erken taburcu edilmelerini önleyerek kalite ve verimlilik bağlamlarında katkı sağlar. Evde bakım hizmetleri hastanın taburcu edildikten sonraki süreçte de izlenmesi nedeniyle tedavi sürecinin kontrollü şartlarda sağlanması nedeniyle tekrar yatışlar azaltılabilinir.

3-TKY Ekip Çalışmasını (Takım Ruhu) Gerekli Kılan Bir Yaklaşımdır.

TKY bir işletmede her kademedeki işgörenlerin katılımı ve kalite konusunda insiyatif kullanımı gerekli kılan bir yaklaşımdır. Evde bakım hizmetleri bireyin sağlık sorunu doğrultusunda hekim, hemşire, diyetisyen, fizyoterapist, psikolog, sosyal hizmet uzmanı gibi profesyonel meslek gruplarının katılımı ile sunulan hizmetlerdir. Bu paralelde sunulan hizmetin kalitesi oluşacak evde bakım ekibinin koordineli olarak çalışmasını ve karşılıklı bilgi akışını sağlamasını gerektirmektedir.

Özellikle evde bakım hizmetleri ekibinin anahtar üyesi konumundaki hekimler aktif olarak sürece katılır ve ev ziyaretleri sık gerçekleşirse ekibin diğer üyeleri arasında, hasta ve ailesi arasında olduğu gibi olumlu ilişkiler gelişebilir.15 Ancak, gerek klinik ve poliklinik, gerekse de evde bakım hizmetleri üretim sürecinin tasarlanmasında lider konumunda olan hekimler tüm bu süreçlerin uygulanmasında kilit role sahiptirler. TKY bir örgütte kültürel değişimi sağlayıcı bir yaklaşım olması nedeniyle evde bakım hizmetlerinde TKY uygulamaları bir takım ruhu oluşturabilir.

SONUÇ

Bir kalite yönetimi yaklaşımı olarak TKY tüm özellikleri bir yana bir işletmenin yönetim anlayışının kalitesini sorgulayan bir yaklaşımdır. Özetle, bir işletmenin üretmiş olduğu bir ürün ya da hizmetin kalitesi işletme yönetiminin yönetim kalitesi ile direkt ilgilidir. Dolayısıyla TKY bir işletme yönetiminin tüm süreçlerinde kalitenin sürekli geliştirilmesine yoğunlaşması ve örgütsel kalite kültürünün oluşturulmasını gerekli kılmaktadır. Özetle, TKY’ni örgüt kültürüne dönüştürmüş bir hastanenin kalite ve verimlilik artırımı sağlayabilecek bir yaklaşım olarak evde bakım hizmetlerine gereksinimi daha fazla olabilecektir.

KAYNAKLAR

1- Nafiz BOZDEMİR, S.1
2- Nafiz BOZDEMİR, S.8
3- Ülgür, S.15
4- Nafiz BOZDEMİR ve Esra SAATÇİ , Aile Hekimliği Ders Notları, Adana: Çukurova Üns.Tıp. Yayın No:33,1997,S.10
5- Hikmet SEÇİM,Hastane Yönetimi ve Organizasyonu,İstanbul: İstanbul İşl. Fak. Yayın No: 252, 194, S.12
6- Bülent KİYMİR, “Hastane Yönetiminde Toplam Kalite Modeli” Sağlık Yönetiminde Devamlı Kalite İyileştirme, Ed. Mithat ÇORUH, Ankara: Haberal Eğitim Vakfı Yayını, 1997, S.178
7- Seçil AKSAYAN ve Güler CİMETE, “Evde Bakım”, Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi C.7,S.6, 1998,S.202
8- Alan MAYNARD, “Ulusal Sağlık Hizmetleri Nereye Gidiyor? Geleceği Var mı?”, Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, C.2, 1993, S.63
9- Esra ALEMDAR, “Toplam Kalite Yönetimine Geçişte Personelin Eğitimi ve Katılımının Sağlanması”, Sağlık Yönetiminde Devamlı Kalite İyileştirme, age, S. 195
10- Afsun Ezel ESATOĞLU ve Korkut ERSOY, “Hastaların Hastane Hizmetleriyle İlgili Değerlendirmeleri”, Sağlık Yönetiminde Devamlı Kalite İyileştirme, age, S.68
11- Zuhal AKAL, “Toplam Kalite Yönetimi ve Performans Ölçme ve Değerlendirme Sistemleri”, Verimlilik Dergisi Toplam Kalite Özel Sayı, 1995, S.83
12- Avedis DONABEDİAN, “Bakım Kalitesi ve Maliyeti Konularında Mesleki Sorumluluk” Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, C.2, 1993, S.111
13- AKSAYAN ve CİMETE, agm, S. 202-204
14- Seyide NAZLIER,“Başkent Üni. Hast. Yoğun Bakım Ünit. Nozokomiyal İnfeksiyon Hızının İyileştirilmesi”, Sağlık Yönetiminde Devamlı Kalite İyileştirme, age, S.111
15- lan R. Mc WHINNEY, “ Home Care” , A Textbook of FAMILY MEDİCİNE, New York Oxford Üniversity Press, 1989, S.319-329