SAĞLIKTA KALİTE SÜREÇLERİ VE BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ

1. Sağlık Hizmetlerinde Kalite Yönetiminin Önemi

Toplam Kalite Yönetimi (TKY) son yıllarda dünya sağlık sektöründe yaşanan en büyük değişikliklerden biridir. Üretim sektörünü TKY’ne çeken nedenlerin çoğu, sağlık sektörünü de bu yönetim biçimine doğru yönlendiren nedenlerdir. Sağlık hizmeti veren kuruluşların sayısının artması, sağlık hizmetlerine harcanan paranın artması, buna karşılık hastaların beklediği hizmeti alamaması veya alamadığını algılaması, sağlık çalışanlarının işyerindeki mutsuzluğu ve sağlıkta “üretimin” düşük seyretmesi gibi nedenler, çözüm arayışı içinde olan bu sektörü kalite güvence sistemlerine yöneltmiştir.

Kalite yönetim sistemlerinin temelinde ölçme vardır. Ölçüm yapabilmek için de veri toplamak gerekir. Devamlı kalite geliştirme çabaları açısından bakıldığında veri toplamanın amacı, üzerinde odaklanılan süreç hakkında objektif bir fikir sahibi olmak ve bu sürecin zaman içindeki performansını izlemektir. Sağlık sektörü veri avcıları için bir cennettir. Pek az endüstri sektöründe sağlıkçıların topladığı veri sayı ve cinsine rastlanır. Durum böyleyken sağlıklı verilere ulaşmak hiç de kolay olmayabilir. Sağlık veritabanlarının ancak çok küçük bir yüzdesi doğrudan kalite yönetimini ilgilendiren soruları kapsamaktadır. Sağlık kuruluşları genelde faturalamayı kolaylaştırmak ve kontrol etmek, idari süreçlerle baş etmek ve hastayla ilgili temel bilgileri toplamak için geliştirilen otomasyon sistemlerini kullanırlar. Sağlık kurumlarında kalite sorumlularının kalite çalışmaları için kritik verileri belirlemesi, toplaması, ve bunlardan bir veritabanı oluşturması gerekmektedir. Buna ek olarak, toplanan “ham” verinin işlenmesi, çözümlenmesi (analizi) ve bilgiye dönüştürülmesi gerekir ki sağlık kurumunun işleyişi ve yönetiminden sorumlu olanlara yön verebilsin.

Buradan anlaşılmaktadır ki bilişim teknolojilerinden en fazla oranda yararlanacak sektörlerden biri de sağlık sektörüdür. Bilişim teknolojileri sağlık hizmetlerinin kalitesinin izlenmesi, değerlendirilmesi ve iyileştirilmesine katkıda bulunabileceği gibi sağlık bakımının maliyetinin de düşürülmesinde etken rol oynayabilir. Hasta verilerinin ve diyagnostik görüntülerin kompüterizasyonu, bunların bir ortak veritabanında toplanması, “telemedicine” sistemlerinin yardımıyla uzak ve dağınık bölgelere konsültasyon hizmetlerinin ulaştırılması, bilişim teknolojilerinden beklentilerimiz arasındadır. Yine bu amaçla elektronik ortamda tutulan hasta dosyalarından elde edilen verilerle, klinik kılavuzlar ve MEDLINE’daki bilgilerle bağlantı kurulabilir ve buradan gidilerek sağlık hizmetlerinde araştırma yapmaya ve halk sağlığı verilerini elde etmeye yönelik stratejiler geliştirilebilir.

2. Bilişim Teknolojileri ve Kalite Yönetimi İşbirliği

Bilişim teknolojilerişu 4 ana konuda kalite çalışmaları için gerekli altyapıyı oluşturabilir:

1. Hasta problemlerini ve hasta özelliklerini, hastalara yapılan girişimleri, hasta çıktılarını, ve eldeki kaynakları tanımlayan ortak bir sözlük oluşturulması

Bu ortak sözlük, hastanede kalış süresi, mortalite oranı, komplikasyon insidansı gibi klasik ölçütlere ek olarak hastaların fonksiyonel statülerini, hasta memnuniyetini ve hastaların yaşam kalitesini de kapsamalıdır.

2. Hasta problemleri ile hasta özellikleri, hastalara uygulanan girişimler, hasta çıktıları ve eldeki kaynakların yoğunluğu arasındaki ilişkiyi incelemek için bilgisayar bazında metotların geliştirilmesi

Tıbbi süreçleri standardize etmeye yarayan klinik kılavuzlar, algoritmalar ile tıbbi süreçlerle çıktıların arasındaki ilişkileri incelemeye yarayan bakım haritaları veya kritik yolların içindeki değişkenliğin izlenmesi ve istatistiksel analizi bilişim ortamında yapılabilir.

3. Kalite yönetimi için gereken verilerin toplandığı ve bilgiye dönüştürülerek yönetime sunulduğu bilgi yönetimi ortamının oluşturulması

a. Hastayla ilgili olarak sağlık personeli tarafından girilen bilgiler (Fizik muayene, anamnez, hemşirelik tanıları, progres, orderlar, epikriz, vb gibi)

b. Hasta monitörlerinden, ventilatörlerden, enfüzyon pompalarından gelen veriler

c. Laboratuvar cihazlarından toplanan veriler

d. Görüntüleme Ünitelerinden toplanan veriler

4. Kıyaslama (benchmarking) amacıyla uluslararası veritabanlarına ulaşımın sağlanması

3. Sağlık Hizmetlerinde Standartların BelirlenmesiDünyadaki Durum

Sağlıkta kalite çalışmalarında ilk adım medikal süreçlerin standartlarını belirlemektir. Standartları çizilmemiş bir süreci neye göre ölçeceğiz? Standartlar, sağlık kuruluşunun kendi kendini değerlendirmesine olanak verdiği gibi eksternal bir organ tarafından değerlendirme yapılmasına ve kuruluşun akreditasyonuna da olanak sağlar. Akreditasyon, sağlık kuruluşunun performansının önceden belirlenmiş kriterlere göre gözden geçirilerek değerlendirilmesi ve sonucun bir raporla duyurulması demektir. Akreditasyonun amacı, kuruluşun kaynaklarını nasıl kullandığı ve sorumlulukları nasıl paylaştırdığı konusunda kendi işleyişini gözden geçirerek performans ve yapısında geliştirme yapmasını sağlamaktır. Standartlar kolay tanımlanabilir olmalı, anlamlı olmalı, ölçülmesi kolay olmalı, uygulanabilir olmalıdır. Akreditasyon süreci uygulandığı her kademede kalite yönetimi sistemleriyle iç içe örülmüş olmalıdır.

3.1. JCAHO Standartları

Doğrudan sağlık hizmetlerini standardize etmek amacıyla kurulmuş olan en eski ve en klasik standardizasyon sistemi, Amerika Birleşik Devletleri’nde tanımlandığı 1917 yılından bu yana geliştirilerek kullanılmakta olan “The Joint Commission on Accreditation of Healthcare Organizations” (JCAHO) standartlarıdır. JCAHO önceleri yalnızca hastanelerde verilmekte olan tıbbi bakım ve tedavi hizmetlerinin standartlarını belirler ve denetleme süreci sonunda belgelendirirken (akredite ederken), sonradan bu hizmetlerini tüm yataklı ve ayaktan hizmet veren sağlık kuruluşlarını ve hatta sağlık sigorta sistemlerini de kapsayacakşekilde genişletmiştir. Aynı kuruluş 1985 yılında sağlık standartlarının, Toplam Kalite Yönetimi anlayışı içinde uygulanması gerektiğine karar vermiş ve o zamana kadar Amerika Birleşik Devletleri’nde birbirinden bağımsız olarak gelişen sağlık standartları ile kalite hareketi bu noktada birleşmiştir. JCAHO standartları hastaya sunulan sağlık bakımı ile sağlık kuruluşunun yönetimini belirleyen standart
lardır. Amacı bu hizmeti verenleri verdikleri hizmetin boyutları nedeniyle cezalandırmak değil, sağlık kuruluşunun iç işleyişi ile çalışma ortamının kalitesini arttırarak çalışanlara ve idarecilere temel görevlerinin bilincini vermektir.

Joint Commission, sağlık kuruluşlarının aşağıda belirlenen konularda verdiği hizmetleri denetler ve puanlar. Kuruluşların “karne”leri aldıkları puanlara göre belirlenmiş olur.

1. Hasta odaklı fonksiyonlar

a. Hasta hakları ve kurum etiği

b. Hastaların değerlendirilmesi

i. Anamnez ve fizik muayene esasları

ii. Patoloji ve klinik laboratuvar değerlendirme esasları

iii. Hastaların izlenmesi ve yeniden değerlendirilmesi esasları

iv. Bakım ve tedavi kararlarının esasları

v. Hasta değerlendirmesinde destek sistemlerin esasları

vi. Özel hasta grupları için ek değerlendirme prensipleri

c. Hasta bakım ve tedavisi

i. Bakımın planlanması

ii. Anestezi hizmetlerinin esasları

iii. İlaç kullanımının esasları

iv. Cerrahi ve diğer invaziv girişimlerin esasları

v. Rehabilitasyon hizmetlerinin esasları

vi. Özel tedavi yöntemlerinin (EKT gibi) esasları

d. Eğitim

i. Hasta ve hasta yakınlarının eğitilmesi ve sorumlulukları

e. Bakımın devamlılığı

i. Bakım kalitesinin sürekliliği ve tutarlılığı

2. Kurumsal Fonksiyonlar

a. Kuruluş performansının iyileştirilmesi

i. Planlama

ii. Tasarım

iii. Ölçme

iv. Değerlendirme

v. İyileştirme

b. Liderlik

i. Kurumsal planlama

ii. Departman yönetimi

iii. Servislerin entegrasyonu

iv. Performansın iyileştirilmesindeki görevi

c. Bakım çevresinin yönetimi

i. Tasarım

ii. Uygulama

iii. Ölçme yöntemleri

iv. Sosyal çevre

d. İnsan kaynakları yönetimi

i. İnsan gücü planlamasının esasları

ii. Tüm personelin organizasyonu ve eğitiminin esasları

iii. Tüm personelin yetkinliğinin değerlendirilmesi esasları

iv. Çalışanların hakları

e. Bilgi yönetimi

i. Bilgi yönetiminin planlanması

ii. Hasta verilerinin toplanması

iii. Hasta verilerinin agregasyonu

iv. Hasta verilerinin bilgiye dönüştürülmesi esasları

v. Benchmarking

f. Enfeksiyon surveyansı, önlenmesi ve kontrolünde esaslar

3. Fonksiyonel Yapılar

a. Yönetimin esasları

b. Hekim kadrosu

i. Hekim kadrosunun yetkilendirilmesi esasları

ii. Hekim kadrosunun organizasyonu, hak, hukuk ve görevleri

c. Hemşirelik

i. Hemşirelik sisteminin politikaları

ii. Hemşirelik bakım hizmetlerinin standartları

Kanada ve Avustralya Amerika Birleşik Devletleri”nin izinden giderek temelini Amerikan sistemlerinden alan, fakat bu ülkelerin kendi gereksinimlerine göre yenidenşekillendirilmiş bir akreditasyon sistemi kurmuşlardır. İngiltere”de spesifik sağlık hizmetlerini ve spesifik sağlık kuruluşlarını akredite eden birbirinden kopuk pek çok sayıda akreditasyon sistemi bulunmaktadır. Bunlar merkezi bir sistem içinde bütünleşmemiştir.

3.2. Uluslararası Standartlar

JCAHO 1998 yılında aldığı bir kararla Amerikan sağlık kuruluşları için geliştirmiş olduğu bu standartları internasyonal ortama sunmaya karar verdi. Önce kendi içinde oluşturduğu yeni bir organizasyonla Joint Commission Resources (JCR) ve Joint Commission International”ı (JCI) kurdu. Bu iki kuruluş sayesinde bir yandan diğer uluslara kendi akreditasyon sistemlerini kurmak ve geliştirmek için danışmanlık hizmeti vermeye başladı, bir yandan da Amerika Birleşik Devletleri dışındaki diğer ülkelerde sağlık kurumlarını akredite etmeye başladı. Bu amaçla 1999 yılında 16 üyeden oluşan bir uluslararası komisyonun oluşturduğu İnternasyonal Akreditasyon Standartları’nı yayınladı. İnternasyonal ortamda JCI tarafından denetim yapılan ve akredite edilen ilk sağlık kuruluşu Brezilya’da HOSPITAL ISRAELITA ALBERT EINSTEIN oldu (18 Şubat, 2000).

3.3. Sağlık Sektöründe ISO 9000 Standartları

ISO standartları üretim sektörü düşünülerek tasarlanmış olsa da 1991 yılında Uluslararası Standardizasyon Örgütü’nün hizmet sektörünü amaçlayarak yayınladığı kılavuzla ISO standartlarının sağlık sektöründe uygulanması gündeme gelmiştir. İngiltere’de BUPA Cambridge Lea Hastanesi Mart 1992 tarihinde ISO 9000 standartlarını uygulama kararı almış ve kalite el kitabı, prosedür, talimatlar ve bunu destekleyen tutanakları hazırlamaya başlamıştır. Başlangıçta üretim sektörü düşünülerek tasarlanmış olan bir standardı sağlık sektöründe uygulamak bir takım zorlukları da beraberinde getirmiştir. Süreç kontrolü terimi hasta bakımı olarak değiştirilmiş, nihai kontrol yerine hasta taburcu planları kullanılmıştır. Cambridge Lea Hastanesi 1993 yılında ISO sertifikası almıştır. ISO sertifikasyonunun bir kurumda hizmet kalitesini ve üretkenliği arttırdığı bilinmektedir. Söz konusu hastanede ISO sertifikasyonunu izleyen dönemde çalışanlarda kalite bilincinin geliştiği ve personelin kalite konularında daha istekli olarak çalıştığ
ı gözlenmiştir. Yurtdışında ve Türkiye’de daha pek çok hastane aynı yolu izleyerek ISO sertifikasyonu için başvuruda bulunmuş ve belgelenmiştir. Türkiye’de ISO 9001 belgesi olan 14 hastane bulunmaktadır.

3.4. Medikal Süreçlerin Tasarımı, İzlenmesi ve Kalitesinin İyileştirilmesi – Multidisipliner Aksiyon Planları (Bakım Haritaları)

Tüketicilerin sağlık hizmetlerinin kalitesiyle ilgili beklentileri arttıkça eldeki kaynakların daha etkin bir biçimde kullanılması gereği doğmaktadır. Bakım haritaları klinik süreçlerin kalitesini geliştirmek ve sağaltım amacıyla yapılan girişimlerin etkinliğini denetlemek amacıyla uygulanan araçlardır. Bakım haritaları, belli bir tanı konmuş olan veya belli bir semptomla gelen her hasta için gereken minimal bakım standartlarının bir grup multidisipliner klinik eksper tarafından ortaklaşa olarak tarif edilmesidir. ISO standartları açısından bakılacak olursa bakım haritaları bir hizmet tasarımıdır, ISO’nun Tasarım Kontrolü maddesini tanımlamaktadır.

“Bakım Haritaları” terimi nereden geliyor?

Bakım haritaları teriminin yanı sıra bakım planları, bakım yolları, bakım protokolleri terimleri de kullanılmaktadır. Multidisipliner Aksiyon Planları terimini oluşturan kelimelerin baş harfleri birleştirilerek elde edilen kısaltma (MAP) ve buradan gidilerek elde edilen “Care MAPS”, bakım haritaları teriminin çıkış noktasıdır.

“Bakım Haritaları” ilk defa nerede kullanılmıştır?

Bakım haritaları 1980’li yılların sonuna doğru Boston’da New England Medical Center’da kritik yol analizi (CPA) proje yönetimi tekniklerinin son ürünü olarak ortaya çıkmıştır. Hasta üzerinde odaklanmış, çıktıya dayalı, hemşirelik olgu yönetimi araçlarıdır. İlk bakım haritalarını da tasarlayanlar hemşirelerdir. Kritik yol terimi, bakım haritalarının hastanın hastanede yattığı süre içinde bakım ve tedavi aldığı her safhadaki kritik olayları tarif eden bir plan olduğunu belirler.

“Bakım Haritaları” nasıl hazırlanır?

Bir bakım haritası kanıta-dayalı tıp uygulaması temeline göre ve multidisipliner takım anlayışı içinde hazırlanır ve sonuçlara (çıktıya) dayalı bakım ve tedavi yönetimi (Outcomes Management) yapmaya olanak sağlar.

Bir hastaya emeği geçecek olan tüm tıbbi personel sağlık hizmetinin her aşamasında elde edilmesi istenen çıktıları veya sonuçları belirler ve bu çıktıları elde etmek için hangi ara önlemlerin alınması, hangi tetkiklerin yapılması, hangi tedavinin uygulanması, nelerin monitorize edilmesi gerektiğini önceden planlar. Örneğin, açık kalp ameliyatı yapılması planlanan hastalara ameliyattan önce hangi laboratuar tetkiklerinin yapılacağı, hangi tanı yöntemlerinin uygulanacağı bu takım tarafından belirlenir. Bunlar yapılırken en yararlı, en etkin ve en hesaplı istem, plan ve davranışlar seçilir. Eldeki kaynakların neler olduğu, söz konusu hastalığın tanı ve tedavisinde hangi kaynakların kullanılacağı, tanı ve tedaviye yönelik girişimlerin zamanlaması ve bütün bu hizmetin sonunda hastanın hangi sonuçla hastaneden taburcu edileceği konusunda, takımı oluşturan üyelerin arasında tam bir mutabakat sağlanmış olmalıdır. Hastaya yapılması planlanan işlemler, kağıt üzerinde bir tabloda, hastanın hizmet alacağı her mekan ve bu
mekanda geçireceği sürenin belirtildiği bir zaman çizgisi üzerinde grafiğe dökülür. Bakım haritaları “averaj” hastada uygulanabilecek standartları yansıtır; doktor “order”larının yerine geçmez. Bakım haritaları hastaların gereksinimlerine göre değişiklik yapmaya da olanak sağlar. Belli bir hastalığın sonunda sonuçların, çıktıların ne olması gerektiğini ve bu sonuçları elde etmek için neler yapılması gerektiğinişematize eder.

“Bakım haritaları”ndaki uygulamalar planlandığı gibi gitmezse ne olur?

İzlenen tıbbi süreçler belli aralıklarla elden geçirilir, planlanan süreçlere uymayan olgularda ve olaylarda görülen değişkenlik (varyans) kaydedilir. Varyans değerlendirmesi, tıbbi süreçlerin belli zaman aralıklarında yeniden gözden geçirilmesini, hastanın ve kurumun özelliklerine göre değiştirilmesini sağlar. Bu formlarda ortaya çıkacak değişkenlik, hangi konularda tedaviye ve sonuçlara hakim olduğumuzu, hangi konularda düzeltmeler yapmamız gerektiğini gösterir. Bu da sağlık hizmetlerinin kalitesini geliştirmek için en uygun fırsattır.

“Bakım haritaları” hasta dosyasının yerine geçebilir mi?

Bakım haritası hastanın dosyasının yerine geçecek 10 sayfalık bir doküman olabildiği gibi, hastanın medikal dosyasına iliştirilen tek sayfalık bir “checklist” halinde de hazırlanabilmektedir. Bakım haritaları katılımcı (multidisipliner) bakım anlayışının bir aracıdır. Hastanın bakımında emeği geçen herkesin katkısının kesintisiz bir biçimde dokümante edildiği bir sistemdir. Bu bilgilerşimdiye kadar her birimin hasta progres notlarında veya doktor notlarında veya hasta takip formlarında, birbirinden bağımsız bir biçimde toplanıyordu. Bu yeni form hasta gelişmesinin izlendiği bir multidisipliner manzaradır. Hastanın bakımında rol alan birimlerin her birinin ayrı ayrı progres notu yazması yerine tek bir hasta odaklı progres notu önceden yazılmış olur, ayrıca hemşire gözlem notlarına da gerek kalmaz. Bu sistem kendi başına diğer kalite geliştirme yöntemlerinden ayrı olarak düşünülemez. Çünkü bu dokümantasyonun sonunda bir yan ürün olarak, performans değerlendirmesi ve düzeltmesi yapılmasını sağlayacak olan veril
er elde edilmektedir. Sağlık kuruluşları bakım haritalarını bir kalite geliştirme aracı olarak kullanabilirler.

Eğer bakım haritaları klinik kılavuzları rutine entegre etmek amacıyla kullanılıyorsa, bunların klinik etkinliği denetlenmiş, bakımın uygunluğu ve etkinliği değerlendirilmiş olur. Bu araçlar yazılmadan önce ilgili literatür gözden geçirileceği için kanıta-dayalı tıp uygulaması da yapılmış olur.

Hasta odaklı bakım vermenin yanı sıra, haritaların kullanılması hastaları bakım ve tedavi planlarının içine çekmeye, tedavileriyle ilgili seçeneklerden haberdar etmeye yarar.

Herhangi bir sağlık kuruluşunda hazırlanan bakım haritası her hastanede kullanılabilir mi?

Bakım haritaları her hastanenin vizyon ve misyonuna, fiziki koşullarına ve insan gücü kaynaklarına uygun olarak geliştirilmelidir. Başka bir hastane için tasarlanmış haritaların kopyalanıp uygulanması gerçekçi bir yaklaşım değildir. Aksine, uygulamada başarısızlıkların görülmesine, yerine göre hasta dosyasının bir özeti olabilecek haritaların, hemşire bankolarında bulunan onlarca kullanılmayan formdan biri haline gelmesine neden olmaktadır. Ancak hastaneler kendi hazırladıklarını uygulamaya koymadan önce diğer kuruluşların haritalarına bakıp fikir alabilir, kendi uygulamalarını zenginleştirebilirler.

Her sağlık kurumu bakım haritalarından kendine uygun olduğu biçimde yararlanır. Bakım haritalarının sağladığı yararların bir kısmışöyle sıralanabilir:

1. Maliyetlerin düşürülmesi

2. Servisler arası kopukluğun azaltılması

3. Hasta ve yakınlarının memnuniyetinin arttırılması

4. Hasta bakımında devamlı kalite geliştirilmesi

5. Disiplinler arası işbirliğinin arttırılması

6. Hastane çalışanlarının bilgi düzeyinin arttırılması

7. Eğitim hastanelerinde öğrenci eğitimi için bir araç olması

8. Bazı durumlarda hastanede kalış süresinin kısaltılması

9. Hasta ve yakınlarının hastalıkla ilgili bilgilerinin artması

10. Her kademede yapılan işlerden kimin sorumlu olacağının belirlenmesi

11. Haritada belirlendiğişekilde ilerleme kaydetmeyen hastanın zamanında fark edilip müdahale edilmesi

12. Tıbbi dokümantasyonun otomasyonunun sağlanması

13. İnsan gücü planlaması yapılması

Bakım Haritası Örneği; Bakınız: Ek1, pnömoni.xls

3.5. Klinik Kılavuzlar

Klinik kılavuzlar, hekimlerin hasta tanı ve tedavisiyle ilgili uygulamalarında karar vermeyi kolaylaştıracak stratejilerdir. Belli bir klinik problemin çözülmesi ve tanıya varılması amacıyla sistematik olarak geliştirilmiş tavsiye kararlarıdır. Algoritma formatında hazırlanmış medikal karar verme destek sistemleridir.

Klinik kılavuzların bakım haritalarından farkı nedir?

Bakım haritaları kalite ve maliyet-etkinlik üzerinde, klinik kılavuzlar sağlık bakımının uygunluğu üzerinde odaklanır. Bakım haritaları multidisiplinerdir, klinik kılavuzlar medikal esaslardır. Bakım haritaları kuruluşa özgün, klinik kılavuzlar ulusal, hatta uluslararası standartlardır. Bakım haritaları dokümantasyon amacıyla kullanılabilir, klinik kılavuzların bu konuda bir etkinliği yoktur. Bakım haritaları bir zaman çizgisini izler, diğerlerinin böyle bir özelliği yoktur. Bakım haritaları süreçlerdeki değişkenliğin izlenmesi amacıyla kullanılır, klinik kılavuzların böyle bir amacı yoktur. Bakım haritaları bir zaman-görev matriksini izler, klinik kılavuzlar yazım/algoritma formatını kullanır.

Bakım haritaları ve klinik kılavuzlar etkileşim içinde kullanıldığında, yani biri diğerinden yararlanabildiğinde, sağlık bakımının “en mükemmel algoritmaları” yaratılmış olur. Bunlar katı, değişmez kurallar olarak algılanmamalıdır. Bu araçların kullanılmasıyla klinik uygulamalar standardize edilerek sağlık bakımının kalitesi arttırılır. Klinik uygulamalardaki değişkenlik ve “kalitesizlik” azaltılarak maliyetler aşağıya çekilir. En “iyi klinik uygulama” ve bakım standartları tanımlanarak risk azaltılır veya kontrol altında tutulur.

3.6. Veri Toplanması ve Kalite Belirteçleri

Kalite belirteci nedir?

Amerika Birleşik Devletleri’nde 1913 yılından bu yana geliştirilerek uygulanmakta olan Sağlık Bakım Standartları ve Akreditasyon Sistemi, tek başına standartları belirlemenin kaliteyi güvence altına alma konusunda yeterli olmadığını, kalitenin ölçülerek izlenmesi gereğini ortaya koymuştur. JCAHO Akreditasyon Sistemi 1985 yılında Sağlıkta Kalite Hareketi’ni başlatarak,önce Kalite Yönetimi prensiplerini uygulamaya koymuş, 1997 yılından bu yana kaliteyi “ölçmek” amacıyla bir dizi gösterge (belirteç, endikatör) geliştirmiştir. Kalite belirteçleri, hasta bakımı, tedavisi ve bunların sonuçları ile ilgili süreçlerin performansı hakkında veri toplamaya ve düzenlemeye yarayan kantitatif ölçümlerdir. Kalite belirteçleri medikal süreçlerin kalitesini ölçtüğü gibi işleyişle ilgili (operasyonal) performansı da değerlendirmeye yarar. Örneğin, bir sağlık kuruluşunda son bir yıl içinde arandığında arşivde bulunmayan hasta dosyası sayısı işleyiş hakkında fikir veren bir belirteçtir. Hatalı İlaç Uygulama veya Dekübitus Ülserleri (Yatak Yaraları) görülme hızı, Hemşirelik Hizmetlerinin kalitesini ölçen bir belirteçtir. Ameliyattan sonra cerrahi yara enfeksiyonu komplikasyonu görülen opere hastaların, cerrahi girişim uygulanan tüm hastalara oranı bir medikal belirteçtir.

Bilişim teknolojileri bu göstergelerin hesaplanabilmesi için uygun veri toplanması ve verilerin istatistiksel analizinin yapılması konusunda sağlık kurumlarına yardımcı olur. Toplanması istenen veriler sağlık kuruluşunun amaçları ve misyonu doğrultusunda çoğaltılabilir. Bu dokümanın ekinde örnek olarak verilmiş soruların içinden dikkatle seçilmiş çok daha az sayıda soruyla da performans ölçümü yapılabilir. Bu göstergeler sayesinde sağlık kurumlarının bakım kalitesi ile ilgili ulusal bir veritabanı oluşturulabilir ve sağlık kurumlarının birbirleriyle kıyaslanabilmesi (benchmarking) sağlanabilir.

4. Türkiye’de Durum

Türkiye’de hangi kurum ve kuruluşlar bilgi yönetim sistemlerinden yararlanmaktadır?

1.Sigortalar

• Emekli Sandığı

• Bağ-Kur

• Kurumlar

• SSK

• Özel Sigortalar

Emekli Sandığı en kısa zamanda kendi amaçları için geliştirdiği bir “on-line” fatura ve hasta bilgisi formunu devreye sokmayı planlamaktadır. Burada bir uluslararası hasta sınıflandırma sistemini mi kullanacağı, yoksa tamamen kendi geliştirdiği bir formu mu kullanacağı henüz açıklanmamıştır. Emekli Sandığı ve diğer kurumların bu konudaki kaygısı finansal problemleri kontrol etmektir.

2.Hastaneler

• Özel Hastaneler

• Devlet Hastaneleri

• Kurum hastaneleri

• Üniversite hastaneleri

Tamamen birbirinden bağımsız ve habersiz olarak kalite yönetimi çalışmaları yürütmekte, otomasyon sistemleri kurmakta ve bilgi “işlemekte”dirler. Kimi kuruluş için amaç, kaçakları önlemek ve finansal verileri kontrol edebilmek, kimi için hizmetin kalitesini arttırabilmek, kimisi için de her ikisidir. Kimisi kendi sağlık kuruluşu için özel kodlama sistemi geliştirmekte, kimi ICD-10, kimi CPT kodlarını kullanarak hasta sınıflaması yapmaktadır

3.Sağlık Bakanlığı

4.Türk Tabipler Birliği

5.Devlet Planlama Teşkilatı

Sağlık Bakanlığı ve Türk Tabipler Birliği bünyesi içinde sağlık akreditasyon standartlarının belirlenmesine yönelik olarak çalışan komisyon ve gruplar bulunmaktadır. Devlet Planlama Teşkilatı içinde Türkiye’nin Bilgi Yönetim Sistemleri’nin geleceğe dönük planlaması yapılmaktadır.

Görülüyor ki, Türkiye”de sağlık kurumlarında kalite yönetimi çalışmaları kurum yöneticilerinin vizyonlarıyla orantılı olarak gelişebilen, çalışanların özverisineşiddetle gereksinim duyan, birbirinden izole, münferit girişimlerdir. Yine sağlık kuruluşlarımızda “Hastane Otomasyon Sistemi” ! adıyla anılan ve kendisinden finansal hareketlerin kontrolünden daha fazla birşey beklenmeyen medikal bilişim teknolojileri de kalite hareketleri kadar dağınık ve izoledir. Türkiye’de sağlıkla ilgili verilerin toplandığı bir veritabanı oluşturulması kaygısı ve heyecanı duyulmamaktır.

o Kalite çalışmalarını bilişim teknolojileriyle donatırken hangi standartları kullanacağız, sağlık alanındaki çıktılarımızı hangi veri tabanında, kimin sonuçlarıyla kıyaslayacağız?

o Avrupa ve Amerikan sağlık bakım standartlarını olduğu gibi alıp kullanabilir miyiz?

o Bunlardan kendi sistemimize uyarlama yapabilir miyiz?

Bunlar ivedilikle yanıtlanması gere