TIP BİLİŞİMİ EĞİTİMİ
Giriş
2000″ li yılların ilk 6 ayını yaşadığımızşu günlerde dünyada yaşamı belirleyen birçok etkenşekil değiştirmiştir: Toplumun yapısı, yaşamşekli, üretim araçları, üretilen mal ve hizmetler, üretilen ürün türleri büyük değişime uğramıştır. Dünün üretim aracı olan kas gücü yerini beyin gücüne, mekanik araçlar ve fabrikalar yerini bilişim teknolojileri ile donatılmış araçlar ve fabrikalara bırakmıştır. Dünyada en önemli kaynak insan ve onun ürettiği bilgi olmuştur. İnsan ve onun ürettiği bilimin ön plana çıkmasıyla birlikte gelişmiş toplumlar yatırım önceliğini sanayiden alıp insana doğru yönlendirmiş böylece önce insan kavramı ön plana çıkmıştır. Bu toplumlar sanayi ürünü pazarlama yerine bilgi pazarlama yolunu seçerek hem toplumlarını daha risksiz ve problemsiz bir yaşama aynı zamanda da hızla kirlenen çevrelerini koruma olanağına kavuşmaktadırlar. Bu politikalarının sonucu olarak bilgi üretiminde büyük artış görülmüştür. Bilgideki katlama hızı insanlığın oluşumunda bu güne sırasıyla 1000 yıl, 500 yıl, 100 yıl,
10 yıllık süreler alırken 2000″ li yıllarda bu artış 1 yıla, daha ileri yıllarda ise aylara düşecektir. Özet olarak önümüzdeki 5 yılda üretilecek bilgi belki de insanlığın oluşumundan bu güne dek üretilen miktara eşdeğer olacaktır.
Tüm bu değişim sağlık alanında da kendini göstermektedir. Yapılan tahminler göstermiştir ki index medicus” un 2003 yılında ağırlığı 1 tona ulaşacaktır. Bu denli artan bilginin kağıt tabanlı ortamlarda tutulması olanaksızdır. Bunların depolanma, paylaşılma çoğaltılma ve üretilme ortamlarının bilişim teknolojileri üzerinde olması kaçınılmazdır. Bilişim teknolojilerini kullanmakta en geç kalan sektör sağlık sektörü olmasına karşın günümüzde internet’te sitelerin %40″ı sağlık sektörüne aittir. Bu da gösteriyor ki dünyada sağlık sektörünün bilişim teknolojilerini kullanma hızı diğer sektörlerden daha fazladır.
Günümüz tıp fakültelerinin ve diğer sağlık okullarının amacı bilgi toplumu insanına yaraşır sağlık hizmeti sunacak hekimler ve diğer sağlık personelini yetiştirmektir. Bilgi teknolojileri ile donatılmış hastaneler kurmak onları çağdaş bir anlayışla yönetmek, bilinçli düşünmek ve bilgi tabanlı karar vermek, koruyucu hekimlik, tanı ve tedavide akıl ve bilgiyi ön plana çıkarmak için Bilişim teknolojilerinden en iyişekilde yararlanmak gerekir. Bu teknolojilerden akılcı ve verimlişekilde yararlanabilmek için bunlarla ilgili bilgi birikimine sahip olmak ön koşuldur. Bu koşulu gerçekleştirebilmek de eğitimden geçer.
Tıp ve Sağlık eğitiminde mesleki eğitime ek olarak bilişim eğitiminin de verilmesi kaçınılmazdır. Bu konuda herkesin hem fikir olduğu tartışılmaz. Çünkü günümüzde bilişim eğitimi almak çağdaş insan olmanın gerekliliklerinden biridir: Önemli olan kim ne zaman, ne tür ve ne kadar bilişimin eğitimi olacaktır. Bu çalışma tamamlandığında bu soruların yanıtını verdiğimizde çalışma grubu olarak görevimizi tamamlamış olacağız.
Amaç ve Hedefler:
Tıp bilişim eğitiminin amacı; bilgi toplumu insanına yaraşır koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmeti sunacak, bilişim teknolojileri ile donatılmış hastaneleri kuracak, onları çağdaş bir anlayışla yönetecek, toplumun sağlık sorunlarını saptayacak, çözüm üretecek ve sağlık düzeyini yükseltmek için gerekli olan veriyi ve bilgiyi toplayıp, bunları bilimsel değerlendirmeler yapabilecek hekimler, sağlık personeli ve sağlık sektöründe görev alacak teknik ve sosyal personeli yetiştirmektir. Bu amacı gerçekleştirmek için bu çalışma grubundaşu soruların yanıtlarını bulmak amaçlanmıştır:
Tıp Bilişimi Üniversitelerde Nasıl Örgütlenecek?
Tıp Fakültesinin Bir Bölümü mü?
Tıp Fakültesinin Bir Anabilim Dalı mı?
Tıp Fakültesinin Bir Bilim Dalı mı?
Tıp Fakültesinin Bir Disiplini mi?
Tıp Fakültesinin Anabilim Dalı’nın ortak bir Bilim Dalı mı?
Daha başka öneriler neler olabilir?
Bu soruların yanıtlarını tartışmaya temel oluşturması için açmak istiyoruz: Tıp Fakültesinde Bir Bölüm Olabilir mi? Bilindiği gibi Tıp Fakültesinin akademik örgütlenme yapısı 3 bölümden oluşmaktadır:
Temel Tıp Bilimleri
Dahili Tıp Bilimleri
Cerrahi Tıp Bilimleri
Her bir bölüm kendi içinde birçok anabilim dalı ve bilim dalında oluşmaktadır. Bu bölümler içindeki anabilim dallarından bir çoğu diğer fakültelerin bölümlerine denk düşecek büyüklüktedir. Bu özelliği nedeniyle tıp fakültelerinde tıp bilişimi bölümü kurulması olanaksız veya anlamsızdır. Tıp Bilişimi eğitiminin hiçbir uzmanlık dalını ayırmaması hatta tıp ve sağlık dışı kişilerin eğitimini de amaçlaması nedeniyle Biyoistatistik Anabilim Dalı gibi temel eğitim veren bir daldır. Bu özellikleri dikkate alınarak Temel Tıp Bilimleri içinde bir anabilim dalı veya bilim dalı ya da bir disiplin olması olasılığı üzerinde düşünmeliyiz.
Tıp Fakültesi Temel tıp bilimleri içinde bir anabilim dalı mı yoksa anabilim dalına bağlı bilim dalı mı ? sorusuna gelince;
Bu olasılıklar Tıp Fakültesinin orijinal yapısına aykırı değil. Bağımsız bir anabilim dalı olması olasılığı vardır. Burada karşımıza çıkan sorun bu anabilim dalı hangi disiplinden gelen öğretim üyelerinden oluşacak? kimler bu eğitimi verecek? Batılı ülkelerde verilen Medikal Enformatik yüksek lisans ve doktora eğitimini incelediğimizde, eğitim, biyoistatistik, istatistik, yöneylem, matematik, yönetim, bilgisayar bilimleri, tıp ve sağlık bilimleri derslerinden oluşuyor. Bilgisayar Mühendisliği eğitiminde ise, Bilgisayar, elektronik, istatistik, yöneylem, matematik derslerinin bileşiminden oluşmaktadır. Lisans düzeyinde verilecek Tıp Bilişimi eğitimi alan tıp ve sağlık bilimi öğrencilerince tıp dersleri alınmayacak. Geri kalan Tıp Bilişimi içerisinde yer alması düşünülen dersler; görüntü işleme, bilgisayar ağları, internet v.b. dersleri eğitim programı içine yerleştirilebilir. Bu dersleri verebilecek öğretim elemanları en yakın anabilim dalı olan Biyoistatistik Anabilim Dalında kadrolaştırılabilirler. Varolan u
ygulamada Tıp Fakültesi’nde okutulan temel bilişim dersleri Biyoistatistik öğretim üyelerince yürütülmektedir.
Diğer bir olasılık ise Biyoistatistik Anabilim Dalının adının Biyoistatistik ve Tıp Bilişimi Anabilim Dalı olarak değiştirilip bu anabilim dalının Tıp Bilişimi Eğitimini en iyişekilde verecek yapılanmaya gidilebilir. Bildiğimiz kadarıyla üniversiteler arası kurulun gündeminde de bu öneri var.
Benzer bir örgütlenme yapısı da Biyoistatistik Anabilim Dalının altında iki bilim dalının oluşturulmasıyla gerçekleştirilebilir. Birisi Biyoistatistik diğeri ise Tıp Bilişimi bilim dalı olabilir. Tıp Fakültelerinde ve bazı bölümlerinde benzer yapı vardır.
Bu birimde kimler görev alabilir? Eğitim kimlere verilmeli?
Hekimler
İstatistikçiler ve Biyoistatistikçiler
Bilgisayar Mühendisleri
Biyoteknoloji Mühendisleri
Yöneylem Araştırmacıları
Kütüphaneciler
Kimlere ne tür bir eğitim verilmeli?
Tıp Fakültesi ve Diğer Sağlık Bilimleri Öğrencilerine,
Hekimlere
Biyoistatistikçi ve İstatistikçilere
Hemşirelere
Hastane Yöneticilerine
Bilgisayar Mühendislerine
Sağlık Teknisyenlerine
Kütüphanecilere
…
…
Kimlere ne tür bir eğitim verilmeli? Bu sorunun yanıtını yukarıda bir kısmını sıraladığımız meslek dallarında görev yapan Tıp Bilişimcileri yanıtlayacaktır. Örneğin Tıp Fakültesi eğitimi gören öğrenciler Tıp dersleri ve Biyoistatistik dersleri almalarına gerek yoktur. Bu öğrenciler Temel bilişim derslerine ek olarak İnternet, görüntü işleme, multimedya, web tasarımı, hastalık kodları ve sınıflandırmalar, tıpta kullanılan bilgisayar destekli donanım ve yazılım bilgileri verilmelidir.
Eğitim mezuniyet sonrası ise o programın dersleri alınır. Bu dersler kişinin lisans eğitimine göre belirlenebilir. Lisans eğitiminde almış olduğu derslere bakılarak bazı derslerden muaf tutulabilir. Örneğin bir tıp mezunu epidemiyoloji dersinden muaf tutulur. Bir bilgisayar mühendisi, istatistik, olasılık kuramı, bilgisayara giriş, veritabanı v.b. derslerinden muaf tutulur.
Tıp Bilişimi konusunda yüksek lisans (M.S.) veya doktora (Phd) derecesi alacak kişiye verilebilecek dersler aşağıda sıralanmıştır. Öğrenci bu derslerin bir kısmını yüksek lisans bir kısmını doktora programında almalıdır. Bu dersler içerisinde lisans düzeyinde aldığı dersler varsa onlardan muaf tutulmalıdır.
Dersler
Medikal Enformatiğe Giriş
Biyoistatistik
İleri İstatistik Metotları
Olasılık ve İstatistik
Sağlık Ekonomisi
Araştirma Teknikleri
Bilgisayarda İstatistiksel Değerlendirme Teknikleri
Medikal Karar Verme Teknikleri
Kantitatif Değerlendirme Teknikleri
Veri Analizi
Sağlık Hizmetlerinde Kalite Artırımı
Sağlık Politikası Üretenler için Karar Analizi
Davranışsal Karar Teorisi
Hastane Yönetimi ve Organizasyonu
Yönetim Muhasebesi
Sağlıkta İşletme Politika ve Stratejisi
Bilgisayara Giriş
Numerik Analiz
Veritabanı sistemleri
İşletim sistemleri
Bilgisayar Ağları
Multimedya
Sistem Analizi ve Tasarımı
Yapay Zeka
Bilgisayar Programlama Dilleri
Veri yapıları ve Algoritmalar
Diagnostik Görüntüleme Sistemleri
Pattern Sınıflandırma ve Tanıma Analizi
Biyomedikal Görüntüleme ve Görüntü İşleme
Klinik Bilgi Sistemleri
Medikal Veritabanları
Hekim olmayanlar için klinik bilimi ve tıbbi terminoloji
Medikal kodlama ve sınıflandırma
Sağlık bilgi sistemleri mimarisi
Klinik Karar Destek Sistemleri
Medikal Enformatikte Özel Konular
Medikal Bilgi Sistemleri
Klinik Multimedya ve Internet
Medikal Uzman Sistemler
Genetiğin Temelleri
Tele-sağlık/Teletıp
Medikal Enformatiğin Etiği
Nasıl Bir Eğitim?
Lisans Eğitimine entegre edilerek (tıp ve sağlık bilimleri lisans öğrencilerine)
Sürekli eğitim içine entegre edilerek (sağlık alanında çalışan tüm personele)
Hizmet içi eğitim kursları(sağlık alanında çalışan tüm personele)
Y. Lisans ve Doktora (sağlık ve bilişim alanında kariyer yapmak isteyen kişilere)
Ülkemizde ve Dünyada Durum
Ülkemizde Enformatik Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyoistatistik Anabilimdalında Y Lisans programı olarak 1992″ den bugüne kadar yürütülmektedir. Yürütülen programda Bilgisayar Mühendisleri, İstatistikçi, Elektronik Mühendisleri, Hekim, Matematikçi ve İktisatçı mezun olmuştur. Halen 1 istatistikçi, 1 hekim ve de 1 elektronikçi yüksek lisans eğitimi yapmaktadır. Bu programda alınan dersler aşağıda verilmiştir
I. Yarıyıl Dersleri
Ders Kodu D. Statüsü Dersin Adı Kredisi
60117501 (Z) Biyoistatistik I 2 2 3
60117503 (Z) Bilgisayara Giriş ve Mikrobilgisayar İşletim Sist. 1 2 2
60117505 (S) Veri Tabanı Yönetim Sist. I 1 2 2
60117507 (Z) Bilgisayar İşletim Sistemleri 1 2 2
60117509 (S) Pascal Programlama Dili 2 2 3
60117511 (Z) Medikal Bilgi Sistemleri 1 2 2
60117513 (S) Bilgisayar Ağları 2 0 2
60117515 (Z) Seminer Kredisiz
TOPLAM 16
II. Yarıyıl Dersleri
Ders Kodu D. Statüsü Dersin Adı Kredisi
60117502 (Z) Bilgisayarda İstatistiksel Çözümleme Yöntemleri 1 2 2
60117504 (Z) Bilgisayarda Tıbbi Uygulamal. 1 2 2
60117506 (Z) Sağlık Bilimlerinde İstatistiksel Araştırma Tekn. 2 0 2
60117508 (S) Yapay Zeka ve Uzman Sistem. 2 0 2
60117510 (S) Biyoistatistik I 2 2 3
60117512 (S) Veri Tabanı Yönetim Sistem. II 1 2 2
60117514 (S) Çok Değiskenli İstatistik Çözümleme Yöntemleri 2 2 3
60117516 (S) C Programlama Dili 2 2 3
60117518 (S) Epidemiyolojinin Temel İlke ve Yöntemleri 2 0 2
60117520 (Z) Seminer Kredisiz
TOPLAM 21
GENEL TOPLAM 37
ODTÜ Enformatik Enstitüsünce verilen Enformatik yüksek lisans programında Medikal enformatik bir ders olarak okutulmaktadır.
Dünyadaki Durum
Medikal enformatik özellikle ABD üniversitelerinde yaygın birşekilde eğitim vermektedir. Bunlardan bazılarının verdiği eğitim türü ve süresi aşağıda çıkarılmıştır.
Üniversite Y. Lisans Doktora Burs Kısa Kurslar
Utah Üniv. 1 yıl – 1-3 yıl –
Stanford Üniv. 2 yıl 3 yıl birkaç gün
Pittsburgh Üniv. 2-3 yıl – 2 yıl 2-3 ay
Duke Üniv. 3-4 yıl – 2 yıl –
Kolombia Üniv. 2-3 yıl 5 yıl – –
Miami Üniv. MS – – –
Harvard Üniv. – – 2 yıl –
California Davis 1 yıl – 1-2 yıl –
Califoria S.Fransisco 2 yıl 2 yıl 2 yıl yaz dönemi
Wisconsin Üniv. ve Milwaukea Üniv. ortak 2-5 yıl – – –
Yale Üniv. – – 2-3 yıl –
Yukarıda verilen bilgiler Çalışma grubuna tartışma ortamini başlatmak için verilmiştir. Bu konuda ortaya çıkan fikirler ve bu fikirlerin ışığında oluşacak kararlar tüm tıp bilişimcilerinin katkılarıyla sağlanacaktır.
Kaynaklar:
Bu bilgilere Üniversitelerin WEB sayfalarından girilebileceği gibi arama motorlarından “medical informatics” diye yazıp ulaşılabilir. Bunlar dışında birkaç önemli WEB sayfaları aşağıda verilmiştir.
http://www.med.utah.edu/medinfo/course.html
http://www.veranda.com.ph/hermant/overed.html
http://www.cpmc.columbia.edu/edu/main.html
http://www.biostat.wisc.edu/biostat/biostat/training.html
Prof. Dr. Osman Saka
[email protected]
Çalışma Grubu Ön Raporu
