20 YIL SONRA TIP MESLEĞİ VE TIBBİ BİLİŞİMİN KATACAKLARI ÜZERİNE KISA BİR DENEME

Tıbbi bilişim belkide etkinlik alanı nedeniyle bu konuda bir yazı için en uygun disiplinlerden biri. J.H van Bemmel’e göre Tıbbi Bilişim “Bilgisayar bilimi ile değişik Tıp disiplinleri arsında bir kesişim kümesinde yer almaktadır”. Yirmi yıl sonrasından söz edildiğinde herkesin aklına ilk gelenşeylerden biri daha gelişmiş bilgisayar sistemleri olduğuna göre bu konuda bir rapor hazırlamak çok güç olmasa gerek diye düşünebilmemize karşın aslında gerçek hiçte öyle değil.

Yirmi yıl sonrası için bir değerlendirme yapmak ve bunu yaparken spekülasyondan olabildiğince kaçınmak belkide olabilecek en zorşeylerden biri. Konuya sistematik birşekilde yaklaşırsak odaklanmış ve gerçeğe olabildiğince yakın öngörülerde bulunabiliriz diye düşünüyorum.

Tıbbi bilişim araç olarak bilişim teknolojilerini kullanarak Tıp pratiğinde ortaya çıkan bilgi yönetimi gereksinimine cevap vermeye çalışır. Temel olarak ilgilendiği konular arasında aşağıdaki başlıklar sıralanabilir.

1. Veri, bilgi (elde edilmesi,saklanması vb.)

2. Kodlama sistemleri

3. Veri işleme

4. Veri tabanı yönetim sistemleri

5. Telekomünikasyon sistemleri (Teletıp uygulamaları)

6. Tıbbi sınıflandırma sistemleri( Snomed, ICD-10 vb.)

7. Hasta kayıt sistemleri, elektronik hasta kayıtları

8. Biyosinyal analizleri ( EKG yorumlayan yazılımlar vb.)

9. Tıbbi Görüntüleme sistemleri ( USG,MRG vb.)

10. Görüntü işleme ve analiz yöntemleri

11. Klinik bilgi sistemleri

12. toplum hekşmliği bilgi sistemleri

13. Hemşirelik bilgi sistemleri

14. Karar destek sistemleri

15. Sağlık bilgi sitemleri( halk sağlığı , birinci basamak bilgi sistemleri)

16. Hastane bilgi sistemleri ( idari ve finans uygulamaları)

17. Bilgi sistemleri güvenliği

Gelecek yirmi yıl boyunca bilgisayar teknolojisindeki gelişmeler devam edecek veşu anda bile yetişmesi zor olan hızına yaklaşmak bu gün olduğundan daha kolay olmayacaktır. Gelecek 20 yıl her türlü alanda ama belkide en fazla genetik ve biyomedikal mühendisliği alanlarında gelişmelere sahne olacaktır. Her iki alanda Tıbbi Bilişim ile ortak çalışma alanlarına sahiptir. Genomun ortaya çıkmasında genetikçilerle birlikte çalışan ve bu boyutta bir bilgi yığınını yorumlamada bilim adamlarına destek veren bir çok bilgisayar uzmanı ve bilgisayar görev almıştır. Yine biyomedikal mühendisliği birçok alanda Tıbbi Bilişim ile ortak çalışmakta ve ortaya son derece gelişmiş teknolojiler çıkmaktadır. Hastayı monitörize eden ve ortaya çıkan EKG değişikliklerini yorumlayarak bir alarm sistemini devreye sokan cihazlar buna örnek gösterilebilir.

20 yıl sonrasını değerlendirirken genel bir yanılgıya kapılmamak için dikkatli olamak gerekir. 20 yıl sonrası yani 2021 yılı ile ilgili tahminler yaparken 1981’den bu güne kadarki değişimlere bakarak sanki bundan sonraki 20 yıl hemen hemen aynı hızda gelişecekmiş kanısına kapılmak hatalı olacaktır. Bilim ve teknoloji her geçen gün daha hızlı bir biçimde gelişmekte ve ilerlemekte.

Genel bir yaklaşımın yanında doğaldırki, özelde nasıl gelişmeler olabileceğini gözden geçirmekte ve bu olası gelşmelerin bizim toplumumuzun sağlığına ne gibi etkileri bulunabileceğini öngörmeye gayret etmekte fayda var. Ancak bunu yaparak tepkisel (reaksiyon gösteren) değil etkisel (proaktif) bir tutum içerisinde yer alabiliriz. Bu başlıkları tek tek inceler isek aşağıdaki sonuçlara ulaşabiliriz.

Hasta kayıtları:

Ülkemizde ve bizim gibi gelşme sürecini geriden takip eden ülkelerde göze en çok çarpan gerçeklerden biri düzgün ve tutarlı kayıt sistemlerinin eksikliğidir. İtalyan kadastro kayıtlarının ya da İngiliz imparatorluk arşivlerinin karşısında hayranlıkla seyirci olmamak çok güçtür. Yazı kültürü çok geç gelişmiş toplumlarda ise bu tür kayıtlara rastlamak neredeyse olanaksızdır. Anadolu M.Ö 6000 yıllarında Sümer kil tabletleri ile kayıt tutmaya başlamış ise de bugün onların uygarlığı üzerinde yükselen Türkiye Cumhuriyeti sağlık sisteminde düzgün, güvenilir ve etkin bir sağlık kaydından söz etmek olası değildir. Dünyada gelişmiş ülkelerde kısmen çözülmüş olan bu sorunşu anda ülkemiz sağlık sisteminin kanayan yaralarından biridir. Elektronik sağlık kayıtları bu problemi çözmeye çalışanların günümüz için bulabildiği en uygun çözümdür ancak önümüzdeki yirmi yıl bu alanda bir çok gelişmeye sahne olacaktır. Bunlar arasında aşağıdakileri sayabiliriz.

•Tüm sağlık kaydı kişiye özel bir saklama ortamında saklanacak ve istendiği anda ulaşılabilecektir. Herhangi bir hastanın tüm sağlık geçmişi gereksinim duyulduğunda sağlık personelinin kullanımına hazır olacaktır.

•Sağlık kayıtları parmak izi, retina haritası gibi bilgilerle korunacak ve izinsiz erişimler engellenecektir.

•Kişilerin sağlık kayıtları internet teknolojisi kullanılarak kurumlar arasında sınırsız bir biçimde paylaşılabilecektir. Örneğin sürekli tedavi görülen bir tedavi kurumunda saklanan bilgileriniz yaz tatilini geçirmek için başka bir ülkeye gittiğinizde orada sağlık hizmetine gereksinim duyacak olursanız sorunsuz birşekilde erişilebilir olacaktır.

•Dil sorunları ortadan kalkacak eşzamanlı bilgisayar çevirisi ( simultane) ile her dilde kayıtlarınız incelenebilecektir.

•Birden farklı kurumda tedavi görmeniz durumunda sağlık kaydınız tıpkı banka kayıtlarınız gibi sürekli güncellenecek ve her kurum yada doktor ofisinden erişilebilir olacaktır.

•Her vatandaş doğumdan itibaren alacağı bir “Bireysel Sağlık Numarası” sayesinde hiçbir karışıklık olmaksızın bu hizmetlerden dünya çapında yararlanabilecektir.

Klinik Bilgi Sistemleri ve karar destek sistemleri

Bu tür uygulamalar günlük tıp pratiğinin bir parçası haline gelecektir. Günümüzde yaygın kullanımda yok denecek kadar az yer alan bu tür uygulamalar hemen her işlemde rol oynayacaktır. Karar destek sistemleri 2021yılında da Doktorun yerini alamayacak ama ona bir çok alanda yardımcı olacaktır. Bu alandaki olası gelişmeler aşağıdaki gibi sıralanabilir.

•Her doktor stetoskop gibi bilgisayarları standart bir tanı destek aracı olarak görecek

•Bilgisayar onayı olmadan yaşamsal ve önemli kararlar vermek yasal sonuçlar doğurabilecektir.

•Bilgisayarlar rutin işlemlerde destek görevlerini yerine getirecek ve gözden kaçan bilgiler (allerji, kullanılan ilaçlar vb.) nedeniyle yapılan hatalar tarihe karışacaktır.

•Evimizdeki bilgisayar bizlere çocuğumuzun aşı tarihini hatırlatacak ve geçirdiği bir ateşli hastalığa ait bilgileri tedavi gördüğü kurumdan alarak bir sonraki aşı tarihini daha ileriye kaydırarak bunu kişisel ajandamıza işleyecek ve bizim için o tarihte sağlık ocağından randevu talep ederek zamanında hizmet almamızı sağlayabilecektir.

Teletıp ve Telecerrahi

•Tüm doktorlar video konferansşartlarında konsültasyon alabilme imkanına sahip olacaktır. Böylece bir hasta ile ilgili görüş bildirmek ve konsültasyon vermek için aynı hastanede çalışmak hatta aynı ülkede bulunmak bile gerekmiyecektir. Gerçek zamanlı bilgisayar çevirisi farklı diller konuşan doktorların birbirleriyle anlaşmasına yardımcı olurken doktor ile hasta arasındak iletişimde bundan fayda görecektir.

•Birinci basamak özerlliklede kırsal kesimde çalışan doktorlar gelişmiş merkezlerden tanı ve tadavi süreçlerine yönelik destek alabileceklerdir.

•Bir cerrah kilometrelerce uzakta bulunan bir robotu kontrol ederek en karmaşık cerrahi uygulamaları gerçekleştirebilecektir.

•Tüm doktorlar hastaları ile e-posta ve video konferans yapmayı standart bir uygulama ve pratiklerinin bir parçası olarak değerlendireceklerdir.

•Muayenehane hizmeti veren hekimler sanal tedavi grupları oluşturarak hastalarına tıpkı büyük bir tedavi kurumundan hizmet alıyormuşcasına entegre ve eşgüdümlü hizmeti farklı uzmanlık dallarından meslektaşların bir arada çalışmasına olanak tanıyan internet teknolojilerinden yararlanarak sunabileceklerdir.

Bilgisayar teknolojisindeki genel gelişmelerin etkileri

Bu konuyu incelerken hem donanım hemde yazılım olarak bakmakta yarar var. Gelecek yirmi yıl içinde birçok buluşun bugün bildiğimiz bilgisayar kavramını nasıl değiştirdiğine tanık olacağız. Bu gün ancak milyon dolarlık süper bilgisayarların sahip olduğu yüksek işlem kapasitesine sahip makinalar bizimle sözlü iletişim kuracaklar ve bizle için birer yardımcı/ asistan/ köle karışımı kişisel hizmet sağlayacaklardır. Bu alanda yaşanması olası gelişmeler kısaca:

•Çok yüksek işlem gücü olan bilgisayarlar klinik karar destek sistemlerinde kullanılacak ve hasta hakkında doğrudan karar alma düzeyinde işlemler yürütecektir.

•Giyilebilir bilgisayarlar özellikle seyyar sağlık hizmetinin sunulduğu ortamlarda ve ev gezileri gib koruyucu sağlık hizmmetlerinde büyük bir destek sağlayacaktır.

•Ses ve görüntü tanıma teknolojisindeki gelişmeler hastanelere başvurduğumuzda bizlerin ilk olarak bir robot hemşire tarafından değerlendirilmemizi ve ondan sonra doktorumuza yönlendirilmemize olanak tanıyacaktır.

•Üç boyutlu ggörüntülerimizin ve ameliyat filmlerimizin saklandığı sağlık kayıtlarımız cebimize sığan kartlarda saklanacak ve her an kullanıma hazır olacaktır.

•Cep telefonları özellikle GPS uyumlu olacak ve herhangi bir acil durumda bulunduğumuz coğrafi konumun yani sıra vital bulgularımızın bir kısmını merkezlere ileterek daha hızlı ve etkili bir acil hizmeti almamıza yardımcı olacaklardır.

Dr. Murat Sincan