HASTANELERDE HİJYENİK ORTAM SAĞLAMADA TEMİZLİK HİZMETLERİNE İŞ ETÜDÜ TEKNİĞİNİN UYGULANMASI

Özet:

Hastanelerde çeşitli amaçlarla kullanılan tüm alanların sadece görünüş açısından temiz olması yeterli olmaz, mikroorganizmaların ve mikroorganizmalarla bulaşmış herşeyin o alandan uzaklaştırılması, kötü koku kaynaklarının yok edilmesi, temizlik maddelerinin yüzeylerden arındırılması, haşerelerin önlenmesi ve kaza etmenlerinin de ortadan kaldırılması gerekir. Ancak belirtilen bu durumların sağlanmasıyla hijyenik bir ortam oluşturulabilir. Hijyenik bir ortam oluşturmada gerekli olan temizlik hizmetlerinin en iyişekilde yönetilmesi gerekir. Yönetimin en önemli araçlarından bir tanesi de iş etüdüdür. İş etüdü, metod etüdü ve iş ölçülmesi olmak üzere iki teknikten oluşur. Metod etüdü işin yapım yolu, iş ölçülmesi ise işin yapım süresi ile ilgilidir. Sistematik olan iş etüdü tekniği ile, etüd edilen işlemi etkileyen tüm faktörler incelenebildiği, işle ilgili tüm hatalı ve yanlış olan kısımlar ortaya çıkarılıp, düzeltilebildiği için, temizlikle ilgili her işin mevcut yapım yolundaki sağlığı tehdit eden unsurların incelenmesi ve ortadan kaldırılması mümkün olur.

Anahtar kelimeler : Hastane, hijyen, temizlik, iş etüdü

Temel amacı insan sağlığını koruma ve iyileştirme olan hastanelerde yapılan tıbbi tedavinin iyi sonuç vermesi için temiz, insan sağlığı açısından zararlı olan organizmaların ortadan kaldırıldığı ideal koşulların sağlanması gerekir. Çünkü hasta olan kişinin sağlıklı olan kişiye göre direnci daha düşüktür. Sağlıklı insana zarar vermeyen mikroorganizmalar hastanede hastalık nedeni olabilir ve hastalara zarar verebilir (Anon, 1980). Hastane enfeksiyonları; hastaların rahatsızlıklarının ve hastanede kalış sürelerinin uzamasında, hastane maliyetinin artmasında ve yatak işgalinde de etkili olduğu için önemlidir. Mikroorganizmaların çok tehlikeli olanları da dahil olmak üzere bir çok çeşidi, bir çok insanın olduğu hastanelerde bulunmaktadır. Hastaların kaldığı ve tedavilerinin yapıldığı alanların, hastaların enfeksiyon kapmasında önemli rol oynadığı bilinmektedir. Hastane enfeksiyon kontrolündeki gerçek, mikrobiyolojik zararlılardan arındırılmış çevrede hastanın kalmasını sağlamaktır (Ayliff, 1992).

Hastanın sağlık koşullarına uygun bir çevrede kalabilmesi için gerekli olan temizliğin, bilimsel olarak yürütülmesi gerekir(Anon,1980). Hastanın 24 saatini geçirdiği hastanedeki yer döşemesi, duvar, mobilya v.b. gibi hastanın yakın çevresi, yanlış yöntemler uygulanmadıkça enfeksiyon açısından risk oluşturmamaktadır. Uygulanan yöntemlerin sistemli olmasıyla hastalar enfeksiyona karşı korunabilmektedirler. Aksi takdirde hasta çevresindeki çeşitli yüzeylerle temizleme solüsyonu ve ekipmanlar mikroorganizmaların gelişmesi, potansiyel patojenlerin yayılması açısından çok uygun olmaktadır. Patojen mikroorganizmalarla bulaşmış temizlik ekipmanları ve solüsyonunun temizliği yetersiz olan hasta tedavi alanlarında veya yiyecek hazırlama alanlarında kullanılması, o bölgelerin belki görünüş açısından temiz olmasını sağlayabilir, fakat mikrobiyolojik açıdan temiz olmasını sağlayamaz (Ayliff, 1992 ). Bir yerin tam temiz olabilmesi için sadece görünüş açısından temiz olması yeterli olmamakta, mikroorganizmaların, mikroorganizmalarla bulaşmış herşeyin o alandan uzaklaştırılması, kötü koku kaynaklarının yok edilmesi, temizlik maddelerinin yüzeylerden arındırılması ve haşerelerin önlenmesi de gerekmektedir(Sloane, 1971). Ayrıca temizlikte kaza etmenlerinin önlenmesi de önemli bir konudur. Temizlik, sadece yukarıda belirtilen kirlilik durumları olduğunda yapılmamalı, sürekli ve düzenli olarak yapılmalıdır(Güler, 1998). Ancak belirtilen bu durumların sağlanmasıyla hijyenik bir ortam oluşturulabilir. Hijyenik bir ortam, hastanede enfeksiyon riskini ortadan kaldırma açısında önemli olduğu gibi, hasta ve personele moral sağlama ve hastanenin imajını yükseltme açısından da önemlidir(Ayliff,1992).

Hijyenik bir ortam için gerekli olan temizlik, belli kural ve yöntemlerle istenen standard kalitede ve zamanda yerine getirilmelidir. Bunun için de hizmetin en iyişekilde yönetilmesi gerekir. Yönetimin en önemli araçlarından bir tanesi de iş etüdüdür(Hurst, 1982). İş etüdü teknikleri işi gerçekleştirmenin en iyi yolunu bulmak , gerekli malzemeyi ve araçları standard hale getirmek, belirlenmiş bir verimlilik düzeyinde çalışmak üzere eğitilmiş bir iş görenin işi yapması için gerekli zamanı saptamak ve standard metodun uygulamaya geçirilmesini sağlamak üzere işi ve işin yapıldığı koşulları incelemek amacıyla kullanılan tekniktir(Peker, 1995). İyileştirme çalışmaları olarak da tanımlanabilen iş etüdü tekniklerinin uygulanması sırasında, görev, girdi, çıktı, iş akışı, çalışan kişi, üretim yada çalışma aracı ve çalışma koşulları olarak tanımlanan iş sisteminin öğeleriyle ilgili eksiklikler ve aksaklıklar saptanır. İnceleme sonucunda elde edilen bulgular değerlendirilerek iş sistemi yeniden düzenlenir. İnceleme sırasında çalışanın iş yapabilme gücü ve ihtiyaçları da göz önünde bulundurulur. Böylece işin iyileştirilmesi sağlanmış olur(Öncer, 1996).

İş yerinde işlemlerin incelenmesi ve düzeltilmesi yeni birşey değildir. İlk insan çabalarının örgütlenmesi çalışmaları ile birlikte yetenekli yöneticiler de araştırmalara ve geliştirmelere yönelik çalışmalara başlamışlardır. Üstün yöneticiler her zaman gözle görülür ilelemeler yapmayı başarmışlardır. Oysa, iş etüdünün sistematik yöntemlerini uygulayacak herhangi bir yönetici için, sistematik yöntemlerle çalışmayan ama üstün nitelikleri olan yöneticilerin sağlıyacağı sonuçlardan çok daha iyi sonuçlara ulaşabilmesi her zaman için olanaklı sayılmaktadır. İş etüdü başarı sağlar, çünkü hem sorunların incelenmesi hem de çözümlerin ortaya çıkması mümkün olur. İş etüdü ile ‘ bu işşimdiye kadar böyle yapılagelmiş, o halde yine aynışekilde yapılmalıdır’şeklindeki anlayış yıkılırAkal,1981).

İş etüdü çok az bir sermaye yatırımıyla veya hiç yatırım yapmaksızın, belirli miktardaki kaynaklardan elde edilebilecek çıktı miktarını artırmaya yönelik çalışmalar için kullanılır. İş etüdü ile var olan bu işlemler, süreçler ve çalışma yöntemleri sistematik biçimde analiz edilir(Oral, 2001). İş etüdü sistematik olduğu için, etüd edilen işlemi etkileyen faktörlerden hiç birinin göz ardı edilmemesini ve işlemle ilgili tüm olayların göz önünde tutulmasını sağlar. İş sistemi incelenirken, etkileyen tüm faktörler göz önünde tutulduğundan, yanlış ve kusurlu taraflar rahatça görülebilir. İş etüdüyle öncelikle ‘iş nasıl yapılıyor’, sonra da ‘nasıl yapılmalıdır’ konusu incelenir ve en iyi yöntem bulunur, sonra da işin bu yöntemle ne kadar sürede yapılacağı belirlenir(İş Etüdü).

Hastanelerde yürütülen temizlik hizmetlerine de iş etüdü tekniği uygulanarak, her alanda yürütülen her bir işin;yapımşekli, yapımında kullanılan araç, gereç ve malzeme detaylı birşekilde incelenir, yanlış ve hatalı yönleri saptanır. Sonunda da mevcut koşullarda uygulanabilecek en iyi yöntem ve bu yöntem için gerekli standard zaman belirlenir. Böylece temizlik hizmetleri; her zaman belirlenen sürede, belirlenen zamanda ve belirlenen kalitede tamamlanacağı için, ortamın; temiz, sağlıklı, emniyetli, hoş ve düzenli olması sağlanır.

İş etüdü, metod etüdü ve iş ölçülmesinin bileşenidir. İş etüdü uygulamalarında genellikle izlenen yol, metod etüdü çalışmalarını yapmak veya uygulanan metodun en uygun metod olup olmadığını incelemektir. Metod konusunda karara vardıktan sonra, o metoda ait süreyi belirlemek gerekir.

İş etüdü ile;

– – İnsan gücü, araç, alet, makina ve alandan tam kapasite yararlanılması,

– – Çalışma metodunun geliştirilmesi,

– – Araç ve gereç dizaynın geliştirilmesi,

– – Yürütülen işler için gerekli çalışma süresinin belirlenmesi,

– – Maliyetin azaltılması,

– – Daha iyi çalışma çevresinin sağlanması,

– – Personel yorgunluğunun azaltılması,

– – İş gücü devrinin azaltılması,

– – Kaza oranının azaltılması,

– – Çalışan ve müşterişikayetinin azltılması,

– – Tüm alanlardaki israfın azaltılması mümkün olur.

İş etüdünde öncelikle metod etüdü tekniği uygulanır. Bu teknikle her işe ait en iyi çalışma metodunun bulunması için, mevcut metod kayıt edilir ve en ince ayrıntısına kadar incelenir. Sonuçta o işin en az yorgunlukla, en uygun koşullarda, en uygun araç, gereç ve malzemeyle yürütülmesini sağlayacak metod ortaya koyulur(Johens, 1989). Bu durum temizlik hizmetlerine de uygulandığında, her bir işe ait mevcut yapım yolundaki sağlığı tehdit eden unsurların incelenip, ortadan kaldırılması mümkün olur(Hurst, 1982).

Metod etüdü her hangi bir alanda yürütülen işlerde (toz alma, paspas yapma, süpürme v.b.)şu belirtilen problemler söz konusu ise, muhakkak yapılmalıdır (Johens, 1989).

– – Kalite düşükse,

– – Çıktı düşükse,

– Gecikmeler varsa,

– Yorgunluk yüksekse,

– – Şikayet ve sıkıntı fazla ise,

– – İşgücü devri yüksekse,

– Materyaller gereksiz taşınıyorsa,

– – Gereksiz ara veriliyorsa,

– – Materyaller gereksiz harcanıyorsa,

– – Kaza sık oluyorsa,

– – Çalışanların morali düşükse,

– – Çalışma alanı etkili kullanılmıyorsa,

– – Mesaiye çok fazla kalınıyorsa,

– – Çalışma koşulları yetersizse.

Metod etüdünün uygulanacağı işin belirlenmesinden sonra 2. adım, işin kayıt edilmesidir. Kayıt tutmada işler en ince ayrıntısına kadar çeşitli kayıt tekniklerinden en uygun olanına karar verilerek incelenir. Eğer bir iş sadece ana hatlarıyla incelenecekse; işlem(O) ve kontrol(□) den oluşan iki sembolün kullanıldığı temel süreçşeması uygulanır. Bir iş detaylı incelenecekse; işlem(O), kontrol(□), hareket(→), bekleme(D), depolama(∆) sembollerinin kullanıldığı iş akımı süreçşeması ile incelenir. Her hangi bir masa veya tezgah üzerinde kişinin sadece iki elini kullanarak yaptığı işler incelenecekse; işlem(O), hareket(→), tutma(∆) ve bekleme (D) sembolerinin kullanıldığı çift elşeması yararlı olur. Her hangi bir alanda insan ve makinanın birlikte çalışması inceleniyorsa, insan makinaşemaları kullanılmalıdır. İşin akışını iş yeri planı üzerinde görmek gerektiğinde akım diagramı, iş yerindeki çeşitli merkezler arasında birden fazla gidiş geliş olduğu durumlarda ip diagramı, merkezler arasındaki gidiş gel
işlerin çok fazla olduğu durumlarda ise hareket inceleme diagramından yararlanılır(Akal, 1981; Mundel, 1955).

İşler amaca en uygun olan kayıt tekniği kullanılarak kayıt edildikden sonra, inceleme ve geliştirme aşamaları gelir. Mevcut çalışmaşekli incelenirken, etüdü yapan kişi daima tenkit edici ve yeni yollar arayıcı bir tutum içinde olmalıdır. Bu aşamada belirli bir takım sorular belirli sırayla sorularak işin; amacı, yeri, sırası, yapanı ve yapım yolu incelenir ve bazı faaliyetlerin kaldırılması, birleştirilmesi ve basitleştirilmesine çalışılır. Sonuçta neyin, nerede, kim tarafından, ne zaman yapılacağı saptanarak en uygun çalışma metodu ortaya koyulur. Bu yeni çalışma metodunun uygulanabilmesi için, gerekli tüm hazırlıkların tamamlanması ve çalışanlara da bu konuda eğitimin verilmesi gerekir(Tiftik, 1977). Böylece işin istenen standara uygun kalite ve kantitede yapılması sağlandığı gibi, her zaman aynı kalite ve kantite de yapılması sağlanır. Bu nedenle hastanelerde yürütülen temizlik hizmetlerine metod etüdü tekniği uygulandığında, işlerin; aksaması, hatalı yapılması, gecikmesi ve yapılamaması önlenir,
her zaman aynı kalitede yürütülmesi sağlanarak hijyenik bir ortam oluşturulabilir.

Metod etüdü uygulandıktan sonra iş ölçülmesinin yapılması gerekir. İş ölçülmesi; nitelikli bir çalışanın, belirlenmiş işi yapabilmesi için gerekli zamanı saptamak amacıyla hazırlanmış tekniklerin uygulanmasıdır. İş ölçülmesinde kullanılan çeşitli tekniklerden en önemlisi zaman etüdüdür. Zaman etüdü; belirli bir koşulda, belirli bir başarı düzeyinde bir işin yapılması için gereken zamanı saptamak amacıyla işin unsurlarının zamanlanmasında kullanılan tekniktir(Akal, 1981; Prokopenko, 1992). Zaman etüdünde de öncelikle iş seçilir. Zaman etüdü uygulanmasını gerektiren başlıca durumlarşunlardır(Johens, 1989; Can, 1998).

– – İşin yeni olması,

– – İşin yönteminin değişmesi,

– – İşin belirlenen yapım süresi ile ilgilişikayetlerin olması,

– – İş süreçlerinde ortaya çıkan dar boğazlar,

– – İki iş görme yönteminin karşılaştırılması.

Zaman etüdünün uygulanacağı iş belirlendikten sonra iş unsurlara ayrılmalıdır( unsur her işe ait bağımsız parçadır). İş unsurlarına ayrılarak, yöntem eksiksiz tanımlanır. Sonra örnek büyüklüğü veya gözlem sayısı belirlenir. Belirlenen gözlem sayısına göre kronometre kullanılarak her bir unsurun zamanı ölçülür. Önceden etüdü yapacak kişi tarafından saptanan standard hız kavramına göre çalışanın hızı değerlendirilip, kayıt edilir. Gözlenen zaman ve çalışma hızı değerlerinden yararlanarak temel zaman saptanır. Çalışanın kişisel gereksinimi, bedensel ve zihinsel yorgunluğu ve kaçınılmaz çalışma kayıpları gibi çalışma için temel zaman dışında tanınacak toleranslar belirlenir ve temel zamana eklenerek standard zaman bulunur. Böylece her işin her zaman aynı sürede bitmesi sağlanarak, aksamaları ve gecikmeleri önlenir. İşler her zaman aynı kalitede ve kantitede bitirilir.

Sonuç olarak başarılı bir iş etüdü ile işin mevcut çalışma yöntemi en ince ayrıntısına kadar incelendiği için, işin yapımındaki tüm olumsuz faktörler ortadan kaldırılabilir. Bu nedenle hastane işletmelerinde kalite açısından önemli olduğu gibi sağlık açısından da önemli olan temizlik hizmetlerinde iş etüdü tekniğinden yararlanmak gerekir. Böylece hastaların ve çalışanların kullandıkları çeşitli alanlardaki kirliliği sadece görüntü açısından değil, insanlarda hastalık yapan mikroorganizmalar ve haşereler açısından da temizleyerek, kötü koku kaynaklarını ve kazaya neden olabilecek durumları önleyerek, hijyenik bir ortam oluşturmak mümkün olur.

KAYNAKÇA

1 1 Anon (1980), Being A Housekeeping Aide. Chicago-Illinois: Prentice Hall Company.
2 2 Ayliff, G.A.J., Lowbury, E.J.L., Geddes, A.M., Williams, J.D. (1992). Control of Hospital Infection. London: Chapman. Hall Medical.
3 3 Sloane, R.M. (1971). Aguide to Health Facilities Personnel and Management. Saint Louis. Mosby. Co.
4 4 Güler, Ç. (1998). Hijyen, Çevre ve Halk Sağlığı. I.Ulusal Kurum Ev İdaresi Kongresi, 21-23 Ekim, Ankara: Abu Matbaacılık.
5 5 Hurst, R.(1982). Housekeeping Management For Hotels and Residental Establishments. London: William Heinemann Ltd.
6 6 Peker, Ö. (1995).Yönetimi Geliştirme Sürekliliği. T.O.D.A.İ.E. Yayın No: 258, Ankara : Takav Matbaası.
7 7 Öncer,M., Özkanlı Ö. (1996). Ülkemiz İşletmelerinde İş Etüdü İş Etüdü Tekniklerinin Uygulanma Düzeyi. M.P.M. Yayın No: 576, Ankara: Mert Matbaası.
8 8 Oral, S. (2001). Otel İşletmeciliği ve Otel İşletmelerinde Verimlilik Analizi. İzmir: Kanyılmaz Matbaası.
9 9 Anon. İş Etüdü. Verimliliği Artırıcı Yaklaşım ve Teknikler Dizisi.
10 10 Johens, I., Phillips.C.(1989). Commercial. Housekeeping and Maintenance. Leckhampton: Stanley Thornes (Publishers) Ltd.
11 11 Akal, Z. (1981). İş Etüdü. M.P.M. Yayın No: 29, Ankara: Sanayi, Nefise Matbaası.
12 12 Mundel, M.E. (1955). Motion and Time Study. New York: Prentice Hall, Inc.
13 13 Tiftik, Y., Erkanlı, T. (1977). İşletmelerde Verimliliği Artırmak için Çalışma Metodunun Geliştirilmesi. Türk Sevk İdare Derneği. Küçük Kitaplar Serisi II., İstanbul: Met/er Matbaası.
14 14 Prokopenko, J. (1992). Çevi Baykal, O., Atalay, N., Fidan, E. Verimlilik Yönetimi. M.P.M. Yayın No: 476. Ankara.
15 15 Can, H., Akgün, A., Kavuncu başı, Ş. (1998). Personel Yönetimi. Ankara: Siyasal Kitabevi.

Doç.Dr. Canan YERTUTAN
Hacettepe Üniversitesi Ev Ekonomisi Bölümü