SAĞLIKTA TEMEL KAVRAMLAR

SAĞLIK NEDİR?

Bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik halidir (WHO tanımı) bu tanıma göre sosyal yönden tam bir iyilik halinde olma çeşitli tartışmalara yol açmıştır. Bu tanıma göre yeryüzünde tamamen sağlıklı insan yoktur.

Sağlık ve hastalık tanımları birbirlerinin alternatfileri ve zıtları değillerdir.

HASTALIK NEDİR?

Hastalığın tanımı;

 Hekimler
 Bireyler
 Bireyin çevresi için üç farklı anlam taşır.

Disease: Ölçülebilen, gözlenebilen bulgularla elde edilen durum

İllness: Bireyin subjektif algılama durumu

Sickness: Çevrenin algısına göre kişinin durumu

 Vücut görünümündeki değişiklikler (kilo kaybı, saç dökülmesi)
 Vücudun düzenli fonksiyonlarında değişiklik
 Vücudun çeşitli parçalarında çalışmama
 Beş duyuda oluşan değişme
 Rahatsız edici fiziksel tepkiler
 Aşırı ve olağan duygusal değişiklikler
 Başka insanlarla ilişkilerde ciddi bozulma

HASTALIK SAFHALARI

1. Belirtileri Algılama
2. Hasta Rolünü Benimseme
3. Tıbbi Yardım Arama
4. Bağımlı Hasta Rolü
5. İyileşme

SEMPTOMLARI ALGILAMA VE ÇARE ARAMA SÜRECİ

 Bana ne oldu?
 Neden oldu?
 Neden bana oldu?
 Nedenşimdi oldu?
 Hiç birşey yapmazsam ne olur?
 Hiçbirşey yapmazsam çevremdekilere neler olabilir?
 Ne yapmalıyım ya da kimden nasıl yardım almalıyım?

SAĞLIĞIN SEKTÖRLERİ;

1. FOLK SEKTÖR: Bilimsel tıp ve resmi sağlık örgütleri tarafından reddedilen ve yasal olmayan bir sektördür. İnsanların çaresizliğinden dolayı bu sektör ortaya çıkmıştır. Kırıkçılar, üfürükçüler, belçeken kişiler bunlara örnek olarak verilebilir.
2. POPÜLER SEKTÖR: Sağlık, hastalık konusunda herhangi bir eğitim görmemiş, dolayısıyla uzman olmayan bireylerdir. Genellkle yaşlılar yada hayata ilişkin bilgileri nedeniyle kendilerine başvurulan kişilerdir. Dünya Sağlık Örgütüne göre Bir toplumdaki sağlık hizmetlerinin %70-90’ı bu sektör tarafından verilmektedir.
3. PROFESYÖNEL SEKTÖR: Özel bir eğitim öğretim görerek uzman olan, uzmanlığı resmi makamlarca kabul edilip belgelenen sağlık personelinin oluşturduğu sektördür. Hekim, Eczacı, diş hekimi, Fizyoterapist…vs.
Toplum içinde üretilen ve tüketilen toplam sağlık hizmetinin pek azı bu sekör tarafından verilmektedir.

HASTA OLMANIN YARARLARI

 Hasta olmak başarısızlıkları hoş göstermek için iyi bir bahanedir.
 Hasta olmak insanın kendisine verdiği bir tatildir.
 Hasta olmak acı çekmek, bazı durumlarda günahların bedelini ödemek anlamına gelir.

BAZI SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ

 Çocuklar ve yaşlılar sağlık hizmetlerine daha çok ihtiyaç duyarlar.
 Kadınlar erkeklerden daha fazla hasta olur, erkeklerden daha uzun
yaşarlar.
 Ekonomik durumu daha iyi olanlar sağlık hizmetini daha fazla kullanırlar.
 Eğitim durumu yüksek olanlar sağlık hizmetlerini, eğitim durumu düşük olanlara göre daha fazla kullanırlar.
 Ofiste çalışanlar tarlada çalışanlara göre, sağlık hizmetlerinden daha fazla faydalanırlar.
 Ciddişekilde hastalık belirtisi olduğunu bildiren her beş kişiden en fazla birisi hekime başvurmaktadır.
 Hekimin tedavi verdiği beş kişiden en az ikisi bu tedaviyi gerektiğişekilde uygulayamamaktadır.
 Hekimin reçetesi ile ilgili ilaç kullanan her bir kişiye karşılık iki-üç işi raçetesiz ilaç kullanmaktadır.
 En sık reçetesiz olarak kullanılan ilaçlar; ağrı kesiciler antibiyotikler, öksürük ilaçlarıdır.
 Basit sağlık sorunları nedeniyle yakın çevresine danışan 11 kişiye karşın 1 kişi sağlık kuruluşlarına başvurmaktadır.

SAĞLIK HİZMETLERİ

 Koruyucu Sağlık Hizmetleri
 Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri
 Rehabilite Edici Sağlık Hizmetleri olarak gruplandırılır.

Ayrıca, Tedavai Edici Hizmetler;

1. Basamak Tedavi Edici Hizmetler ( ayaktan teşhis tedavi)
2. Basamak Ted. Ed. Hizmetler ( yatarak tedavi)
3. Basamak Ted. Ed. Hizmetler (Üniversite ya da özel dal hast)’dir.

Ülkemizde 224 sayılı Sosyalizasyon Kanununa göre hastalıkların %90-95’i 1. basamakta teşhis tedavi, % 5’i kadarı 2. basamakta tedavi edilmelidir.

Rehabilite edici sağlık hizmetleri ülkemizde çok gelişmiş bir hizmet türü değildir.

SAĞLIK SİSTEMLERİ VE POLİTİKALARI (Osman Hayran 04.01.03)

SAĞLIK SİSTEMİ NEDİR?

Sağlık sistemlerinin temeli finansmanla ilgilidir. Gerekli finansman sağlandıktan sonra sağlık hizmetlerinin sunumu konusunda ciddi anlamda bir sıkıntıdan bahsedilmez. Dünya’da karşılaşılan en önemli sorunlar finansman kaynaklı olanlardır.

SSCB’ye göre sağlık insan hakkıdır. Diğer insan haklarının kullanılabilmesi için sağlık önkoşuldur ve devlet bu koşulu vatandaşları için yerine getirmek zorundadır. ABD’ye göre ise sağlık hizmetleri piyasa ekonomisine bırakılmalıdır.

Türkiye’de sağlık hizmet sunumu SSK, Sağlık Bakanlığı, Devlet Demir Yolları, PTT, Askeriye, ve Polis hastaneleri …vs gerçekleştirmektedir.

Sağlık hizmetlerinin tamamnın devlet kontrolü altına almak mümkün değildir. Nedenleri;

 Kamunun yararını gözetmesi beklenen devlet kuruluşları genellikle toplumun güçlü kesimlerinin kontrolünde olduğundan toplumu temsil etme özellikleri azalmaktadır.
 Gerek politik gücü fazla olan varlıklı kimselerin, gerekse sağlık bakanlıklarında etkili olan uzman grupların taleplerine bağlı olarak basit koruyucu hizmetler yerine karmaşık tedavi edici hizmetlere ağırlık verilmesi riski de vardır.
 Devlet işleyişindeki yoğun bürokrasi nedeniyle acil durumlar için çözüm bulunması veya yeni düzenlemelere gidilmesi zor olmaktadır.
 Sağlık konusu uzun vaadeli yatırım getirdiğinden ve sonuçları diğer ekonomik alanlarda olduğu gibi hemen görülmediğinden seçime hazırlanan politikacılar açısından uzun vaadeli planlar yapılması pek tercih edilmemektedir.

Bunun yanısıra sağlık hizmetleri tamamen pazarşartlarına terk edilemez,

Nedenlerİ;

 Bazı sağlık hizmetleri kamu yararını amaçladığından kamu malı olmak durumundadır. Örneğin; çevre sağlığı yaygın görülen bulaşıcı hastalıklar için önlem alınması…gibi konularda hizmetin sadece bedelini ödeyene verilemsi sözkonusu olamaz.
 Cinsel temasla bulaşan hastalıklar, tüberküloz, aşı ile önlenebilen çeşitli hastalıklar sadece hasta olan kişiyi değil yakın çevresini de ilgilendirir. Dolayısı ile bu tür sorunları olan kişilerin, sorunları için hizmet araması ya da satın almasını beklemek başkalarının sağlığını etkileyeceğinden kamunun müdahalesini gerektirir.
 Sağlık konusunda tüketicilerin bilgi eksikliği nedeniyle hizmeti sunan hekim ile hizmeti alan hasta arasında hizmetin değeri konusunda her zaman bir farklılık olabileceği gibi hekimlerin hizmetlerinin bedelini piyasa koşullarına göre belirleyebileceği bir ekonomik model oluşturulamamktadır.
 Serbest pazarın kontrolü dışında kalan bu durumlar ağırlıklı olarak yoksul toplum kesimleri için önemlidir. Devlet müdahalesi olmadığında zaten bozuk olan dengeler bu kesimlerin daha da aleyhine olabilir.

Bu tür özelliklerinden dolayı sağlık hizmetlerini tamamen özel sektöre ya da tamamen kamu sektörüne bırakmak mümkün değildir.

SAĞLIK YÖNETİMİNİN TEMEL İLKELERİ (Osman Hayran 05.01.03)

Bir hastanede verilen hizmetler

 Otelcilik hizmetleri
 Ameliyathane hizmetleri
 Acil hizmetleri
 Radyoloji
 Laboratuvar hizmetleri
 İnsangücü yönetimi
 Mobil yönetim
 Evde bakım hizmetlerinin yönetilmesi
 Sağlık sigortaları (finansman yönetimi)
 Acil sağlık hizmetleri yönetimi…vs’den bahsedilir.

Sağlık hizmetlerinin yönetimi;

Kanıta dayalı yönetim ( Evidence Case Health Management)

 Değerler (insan hayatı, insana saygı, hasta-hekim ilişkileri, hekim hemşireilişkileri…vs)
 Kaynaklar (alt yapı, fiziki yapı, insan kaynakları…vs)
 Kanıtlar ( 21.yy’da ortaya çıkan bir kavramdır.)

Kanıt; müşterinin memnuniyeti, personelin memnuniyeti, personelin yükseltilmesi için performans kriterleri belirli olması, performansı ölçen ve maaşı belirleyen bir sistem olmasını gerekli kılar.

 Toplumların yaşlanması
 Yeni bilgi ve teknolojilerin gelişmesi
 Hastaların beklentilerinin değişmesi
 Mesleki beklentilerin değişmesi

Nedeniyle önümüzdeki yıllarda sağlık hizmetlerine olan talep artacak ve sağlık hizmetleri daha karmaşık bir yapıya doğru gidecek.

SAĞLIK HİZMETLERİ SUNUMNDA ANLAYIŞ DEĞİŞİKLİĞİ;

a) 1970’li yıllarda hakim olan anlayış; İşlerin ucuza mal edilmesi
b) 1980’li yıllarda kalite kavramı ortaya çıkmış işlerin daha iyi yapılması hedeflenmiştir.
c) 1990’lı yıllarda doğru işlerin yapılması ve Etik kavramı ortaya çıkmıştır.
d) Önümüzdeki yüzyıla damgasını vuran anlayış doğru işlerin doğru yapılmasıdır.

Yönetim; Saptanan amaçların insanlarla birlikte ve onlar sayesinde gerçekleşmesi için gereken örgütsel bir süreçtir.

21. yy’da sağlık yönetiminde değişen roller;

Klasik Yönetim Anlayışı Çağdaş Yönetim Anlayışı
Sunucu odaklıdır. Müşteri odaklıdır
Varolanla yetinir. Standartları geliştirir
Emirlerle yönetim. Gücü ve yetkiyi paylaştırır
Fesat ve kuşkucudur. İnsana pozitif yaklaşır.
Çalışanlar bir tür kaynaktır. Etkicidir.
Tepkicidir. (reaktiftir) Yenilikçidir.
Gelenekçidir. Riski sever.
Meşguliyeti sever. Sonuçlara bakar.

Osman Hayran