TÜRKİYE VE DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ ( WHO )

TÜRKİYE’NİN DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ’NE ÜYELİĞİ

1945 yılında San Francisco’da toplanan BM Konferansı ‘’Uluslararası bir Sağlık Örgütü’’ kurulmasını kararlaştırmış ve Belçika’ lı Prof. Dr. Rene SARD başkanlığında 15 kişilik bir Teknik Komite kurulmuştur.
Teknik Komite kısa bir sürede toplantının gündemini ve WHO Anayasasını hazırlamış ve o dönemde BM çalışmalarına katılan Dr. İhsan DOĞRAMACI da 22 Temmuz 1946 tarihinde WHO Anayasası’nın hazırlanmasına imza koymuştur.
19-22 Temmuz 1946 tarihleri arasında New York’ta toplanan Uluslararası Sağlık Konferansı’nda,Türkiye’nin de içinde bulunduğu 61 ülkenin temsilcileri tarafından WHO Anayasası imzalanarak en az 26 üye ülkenin resmi kabulü ile yürürlüğe girmesi için işlem başlatılmıştır.
Türkiye 2 Ocak 1948 tarihinde Dünya Sağlık Örgütü’ne üye olmuştur.26 üye ülkenin resmi kabul işlemi 7 Nisan 1948 tarihinde netleşmiş ve 7 Nisan günü tüm Dünyada ‘’Dünya Sağlık Günü’’ olarak kabul edilmiştir.
Türkiye Cumhuriyeti,9 Haziran 1949 tarih ve 5062 sayılı Kanunla Dünya Sağlık Örgütü Anayasası’nı onaylayarak WHO’ ya resmen üye olmuştur.
Türkiye, WHO’ ya üyeliğinden sonra,WHO ve Birleşmiş Milletlere bağlı diğer kuruluşlarla sağlık alanındaki ilişkilerini daha da geliştirmek için 19 Ekim 1950 tarih ve 6666 Sayılı Kanunla onaylanan ‘’Teknik Yardım Anlaşması’’ ile çeşitli sağlık projelerini başlatmıştır.

TÜRKİYE’NİN DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜNDE TEMSİLİ

Dünya Sağlık Örgütü bilindiği üzere,Dünya Sağlık Asamblesi, İcra (Yönetim) Kurulu ve Sekretarya hizmetleri olarak yürütülmektedir.
Dünya Sağlık Asamblesi her yıl Mayıs ayında Cenevre’de Birleşmiş Milletler Sarayında yapılmaktadır. Türkiye, 24 Haziran-24 Temmuz 1948 tarihinde Cenevre’de yapılan ilk Asambleye Sağlık Bakanlığı Müsteşarı Dr. Ekrem TOK başkanlığında bir heyetle katılmıştır. 54. Dünya Sağlık Asamblesi,14-22 Mayıs 2001 tarihleri arasında Cenevre’de yapılmış ve Sağlık Bakanı Doç. Dr. Osman DURMUŞ başkanlığında;Sağlık Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı (BM Cenevre Daimi Temsilciliği) ve Üniversiteyi temsilen bir heyet katılmıştır.
1948 yılından 2001 yılına 54 Asamble gerçekleşmiştir.Türkiye bu 54 Asamble’ nin hepsine en üst düzeyde katılmıştır.WHO-Türkiye İlişkileri Asamble düzeyinde her zaman en üst düzeyde yerini almıştır.23 kez Sağlık Bakanı düzeyinde,16 kez Sağlık Bakanlığı Müsteşarı düzeyinde Heyet Başkanları ile temsil edilen ülkemiz 15 kez de değişik kademelerde temsil edilmiştir.
Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölge Komite Toplantıları bir yıl merkez olan Kopenhag’da bir yıl da 51 üye ülkenin birisinde gerçekleşir.7-10 Eylül 1953 yılında Danimarka’nın Kopenhag kentinde yapılan 3.Avrupa Bölge Komite Toplantısına dönemin Sağlık Bakanlığı Müsteşarı Dr. Nail KARABUDA başkanlığında 2 kişilik heyetle katılan Türkiye,11-14 Eylül 2000 tarihleri arasında yine Kopenhag’da yapılan 50.Avrupa Bölge Komite Toplantısına Sağlık Bakanı Doç. Dr. Osman DURMUŞ başkanlığında bir heyetle katılmıştır.
50 Avrupa Bölge Komite Toplantısından sadece ilk ikisine katılmayan Türkiye, 1949-1952 yılları arasında WHO Doğu Akdeniz Bölgesi üye ülkesiydi.
WHO Avrupa Bölge Komite Toplantılarına;1953’ lerden sonra Sağlık Bakanlığı Müsteşarı Başkanlığında 12 kez katılım olmuş,14 kez Sağlık Bakanlığı Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığında heyetle katılınmış, 1977-1980 yılları arasında 4 kez Türk Üniversiteleri Rektörler Kurulu Başkanı ve Sağlık Yüksek Kurulu Üyesi Prof. Dr. İhsan DOĞRAMACI Heyete başkanlık yapmıştır.1990 yılından itibaren Sağlık Bakanları Heyetlere başkanlık etmeye başlamıştır.50.si Kopenhag’da yapılan WHO Avrupa Bölge Komite Toplantılarına 10 kez de Sağlık Bakanları Heyet Başkanı olarak katılmışlardır.
Dünya Sağlık Örgütü’nün çeşitli kademelerinde sürekli çalışanlarla, WHO’ nun çeşitli Komite ve Kurullarında görev yapan Türklerin sayısı çok fazla değildir. Aşağıda Dünya Sağlık Örgütüyle Türkiye arasındaki ilişkilerin kurs bir özetini bulabilirsiniz.
· WHO İcra(Yönetim)Kurulunda 1949 yılında 3 yıl Dr. Nusret FİŞEK,1979 yılında 3 yıl Prof. Dr. İhsan DOĞRAMACI ve 1993 yılından itibaren 3 yıl da Prof. Dr. Münevver BERTAN görev yapmışlardır.
· Dünya Sağlık Asamblesi’ne Mayıs 1976 yılında 2.Başkan olan Prof. Dr. İhsan DOĞRAMACI ;1966-1996 yılları arasında WHO Sağlık İnsan gücü Uzman Danışma Paneline Üyelik,1979-1983 yılları arasında Tıbbi Araştırmalar Komitesi Danışma Kurulu Üyeliği,1979-1984 yılları arasında Anne ve Genç Çocuk Beslenmesi Grubu Üyeliği,1982-1983 yılları arasında Anne ve Çocuk Sağlığı Danışma Kurulu Programı Üyeliği ayrıca,WHO’ ya Kamerun,Nijerya,Brezilya,Kanada da Tıbbi ve Sağlık Bilimleri Eğitimi Projelerinde ve WHO’ nun Seminerleri,Workshopları ve diğer toplantılarında farklı Ülkelerde de Danışmanlık görevi yapmıştır.WHO Cenevre Merkezi Prof. Dr. İhsan DOĞRAMACI’ NIN WHO’ ya katkılarından dolayı 2 yılda bir Dünyada aile sağlığına önemli katkıları ve üstün hizmet verenlere sunulmak üzere ‘WHO İhsan Doğramacı Aile Sağlığı Vakfı Ödülü Programı” yapmış olup,1999 yılı ödülü Türkiye’de ve Dünyada aile sağlığına katkıları ve üstün hizmetlerinden ötürü Prof. Dr. Münevver BERTAN’ a verilmiştir.
· WHO Genel Direktör Politika Baş Danışmanı olarak görev yapan Prof. Dr. Tomris TÜRMEN 1992 yılından beri Cenevre’de görev yapmakta olup 26 Ekim 2000 tarihinde WHO Cenevre Merkezi Aile ve Toplum Sağlığı İcra Direktörlüğüne atanmıştır.
· WHO Temel İlaçlar Eylem Programı İdari Danışma Komitesi’nde,1993-1995 yılları arasında Sağlık Bakanlığı İlaç ve Eczacılık Genel Müdür Yardımcısı Ecz. Nurdan İNAN ve 1999-2001 yılları arasında İlaç ve Eczacılık Genel Müdürlüğü Daire Başkanı Ecz. Sevgi ÖKSÜZ görev yapmıştır.
· WHO Avrupa Bölge Direktörlüğü’nde 8 yıla yakın görevde bulunan ve 1998-1999 tarihleri arasında Bölge Direktör Yardımcısı ( Program Yönetimi Direktörü ) olarak çalışan Dr. Serdar SAVAŞ WHO’ da üst düzey görev yapanlar arasındadır.
· WHO Avrupa Bölge Komitesi ,Bölgedeki gelişmeler ve WHO’ nun geleceği üzerinde araştırma yapmak üzere 1991 yılında bir AD_HOC Komite oluşturmuştur.Söz konusu komitede Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması (AÇSAP) Genel Müdürü olan Prof. Dr. Tomris TÜRMEN görev yapmıştır.1 yıllık çalışma sonunda Eylül 1992’de Kopenhag’da toplanan WHO 42. Avrupa Bölge Komitesi Toplantısında,Avrupa’daki gelişmelerin sürekli için bir Daimi Komite (SCRC) kurulması kararı verilmiştir.WHO Avrupa Bölge Direktörü Dr. Jo Eirik ASVALL’ ın geçici bir yıllık çalışma için atadığı 11 Daimi Komite Üyesinden biri de Türk vatandaşı olan Dr. Serdar SAVAŞ’ tır.
· WHO Cenevre Merkezinde,İnsan Üremesinde Araştırma, Geliştirme Eğitimi Konulu Özel Programı Politika ve Koordinasyon Danışmanlık Komitesi (PCC) Üyeliğine 31 Aralık 1993 tarihinden itibaren Sağlık Bakanlığı AÇSAP Genel Müdürü Prof. Dr. Ayşe AKIN 3 yıllığına seçilmiş ve Türkiye’yi temsil etmiştir. 1995-1996 yılları arasında da anılan komitenin başkanlığını yapmıştır.
· Cenevre’de,1-12 Mayıs 1995 tarihleri arasında toplanan,48.Dünya Sağlık Asamblesi’nde 25 Kişiden oluşan Adaylıklar Komitesi’ne Türkiye’yi temsilen Birleşmiş Milletler Türkiye Daimi Temsilciliği Müsteşarı Şanıvar KIZILDELİ seçilmiş ve Asamble süresince görev yapmıştır.
· WHO Avrupa Bölgesi Daimi Komite üyeliğine 1997’de seçilen Prof. Dr. Ayşe AKIN, 1999-2000 yılı içerisinde Daimi Komite Başkan Yardımcılığı görevini yürütmüş ve Eylül 2000’den itibaren Daimi Komite Başkanlığını bir yıl yürütmek üzere seçilmiştir.Eylül 2001 yılından itibaren de bir yıl Avrupa Bölge Komite Başkanlığını prosedür gereği yürütecektir.11-14 Eylül 2000 tarihleri arasında Kopenhag’da yapılan 50.WHO Avrupa Bölge Komite Toplantısında İcra Başkan Yardımcısı olarak ta görev yapmıştır.
· WHO Avrupa Çevre ve Sağlık Komitesi Üyeliğine Türkiye’yi temsilen Eylül 1999-Eylül 2001 tarihleri arasında 2 yıllığına Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Çağatay GÜLER seçilmiş ve görev yapmaktadır.
· Dünya Sağlık Örgütü’nün 1948 yılından beri her yıl Mayıs ayında Cenevre’de düzenlenen Genel Kurul Toplantıları (Asambleler) ile yine her yıl Eylül ayında bir kez Kopenhag’da bir kez de Avrupa Bölgesine üye Ülkelerden birinde düzenlenen Avrupa Bölge Komite Toplantılarına;Cenevre’de uzmanlaşmış Dış Temsilcilik görevlileri ile Birleşmiş Milletler Cenevre Daimi Temsilcisi Büyükelçiler ile Kopenhag’da bulunan Türkiye Büyükelçiliği Personeli ve Büyükelçiler fiilen katılmakta ve toplantıları çok düzenli takip etmektedirler.
· Dünya Sağlık Örgütü ile sürdürülen yakın işbirliği ve ilişki sonucu birlikte gerçekleştirilen projeler ve Dünyanın her tarafında yapılan toplantılara Türkiye’den özellikle de Sağlık Bakanlığından geçici ve sürekli danışmanlar masrafları WHO’ dan karşılanmak suretiyle katılmaktadır.Arşiv kayıtlarının tetkikinden 1980 yılı ile 2000 yılı arasında geçen 20 yılda masrafları WHO tarafından karşılanarak yurtdışında çeşitli programlara katılanların toplam sayısı 6502yi geçmektedir.
· Türkiye üyesi olduğu WHO Avrupa Bölgesinin 15.ve 47.Bölge Komite Toplantılarını İstanbul’da gerçekleştirmiş ve WHO’ nun Avrupa Bölgesine Program ve aktivite düzeyinde önemli katkılar sağlamıştır.
· Dönemin Sağlık Bakanlığı Müsteşarı Dr. Nusret FİŞEK’ in başkan seçildiği ve bir yıl sürdürdüğü bu görevi sırasında 15.Avrupa Bölge Komite Toplantısı 7-11 Eylül 1965 tarihleri arasında İstanbul’da gerçekleştirilmiştir.Anılan toplantıya WHO Avrupa Bölge Ofisine üye 29 Devlet ve çok sayıda Uluslararası kuruluş ve Sivil Toplum Kuruluşu temsilcileri katılmıştır.
· T.C.Sağlık Bakanlığı ile WHO Avrupa Bölge Ofisi arasında 10 Haziran 1997 tarihinde imzalanan Anlaşma ile 47.Avrupa Bölge Komite Toplantısı 15-19 Eylül 1997 tarihleri arasında İstanbul Conrad Otelde yapılmıştır.Dönemin Sağlık Bakanı Dr. Halil İbrahim ÖZSOY söz konusu toplantının başkanlığına seçilmiş ve bir yıl süresince Bölge Komitesine başkanlık yapmıştır.İstanbul’a gerçekleştirilen bu toplantı.Başta çocuk felcinin 2000 yılına kadar tüm Avrupa Bölgesinde ortadan kaldırılması olmak üzere bulaşıcı hastalıklarla mücadele,tütün kullanımının azaltılması,21.yüzyılda herkes için sağlık(Sağlık 21) gibi konularda önemli kararlar alınmıştır.WHO Avrupa Bölgesine üye 51 Devletten 26’sının Bakan düzeyinde,Uluslararası Kuruluşlar ile Dünyada sağlık konusunda hizmet veren ve uluslararası düzeyde WHO ile işbirliği yapan Sivil Toplum Kuruluşlarının temsilcileri katılmışlardır.
· Dünya Sağlık Örgütü ile sürdürülen yakın işbirliği ve ilişki sonucu birlikte gerçekleştirilen projeler ve Dünyanın her tarafında yapılan toplantılara Türkiye’den özellikle de Sağlık Bakanlığından geçici ve sürekli danışmanlar masrafları WHO’ dan karşılanmak suretiyle katılmaktadır.Arşiv kayıtlarının tetkikinden 1949-1979 yılları arasında 870,1980 yılı ile 2000 yılı arasında geçen 20 yılda da 650 olmak üzere toplam 1570’den fazla kişiye kaynak kullandırılarak WHO hem bu tür programlara katılanların deneyimlerinden yararlanmış hem de katılımcılar bilgi ve görgülerini arttırarak çağdaş bilgi ve teknolojilerin Türkiye’ye getirilmesine katkıda bulunmuşlardır.

· WHO Dünya üzerinde 1200’e yakın Enstitü,Araştırma Laboratuarı , çeşitli Bilim Kurum ve Kuruluşları ile işbirliği yapmaktadır.İşbirliği Merkezleri (Collaborating Centers) olarak adlandırılan bu Kuruluşlar WHO için özel birtakım araştırmalar yürütürler,belli veriler toplarlar,kimyasal ve biyolojik standart maddelerin depolanmasını ve dağıtımını üstlenirler.Ayrıca,WHO adına farmakolojik araştırmalar yürütürler,standartlar belirlerler,danışmanlık yaparlar ve araştırmacı eğitimi düzenlerler 60’a yakın ülkede bu tarzda çalışan İşbirliği Merkezleri vardır ve WHO’ dan kaynak alarak bu çalışmalarını yürütmektedirler.
· Türkiye’de WHO ile bu alanda çalışmalar yapmış ve halen de bu Merkezlerden bir kaçı çalışmalarını sürdürmektedir. Refik Saydam Merkezi Hıfzısıhha Başkanlığı Referans Laboratuarı olarak,İzmir Bölge Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Enterovirus Laboratuarı; İstanbul Veteriner Bakteriyoloji ve Seroloji Enstitüsü Brusella Referans Merkezi olarak;Ortadoğu Teknik Üniversitesi (O.D.T.Ü) Çevre Mühendisliği Fakültesi Su ve Atıklar Referans Merkezi olarak çalışmışlardır.Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Başkanlığı da 1970 yılında ‘’Aile Oluşturma Modelleri ve Sağlık’’ konusunda bir proje gerçekleştirilmiştir.1979 yılında Üreme Sağlığı konusunda ‘’Araştırma ve Uygulama Merkezi’’olarak görevini sürdürmüş ve 2000 yılında da aynı görevin süresi uzatılmıştır.
· WHO Cenevre Merkezi,Avrupa,Batı Pasifik ve Doğu Akdeniz Bölgeleri ile WHO Ankara İrtibat Ofisinde görev yapan Türklerin sayısı 11’dir.
· Sonuç itibariyle,2 Ocak 1948 tarihinden beri Türkiye, WHO’ nun üyesi olarak tüm yükümlülüklerini yerine getirmiş ve WHO ile çok başarılı projeler gerçekleştirmiştir.Zaman zaman kesintiye uğrayan ilişkiler 1986 yılından itibaren belli bir sistem dahilinde yürütülmektedir.
· WHO Avrupa Bölge Ofisi ile Türkiye arasında 1986-1987 Dönemi ‘’Orta Vadeli İşbirliği Programı’’ anlaşmasından sonra, her iki yılda bir imzalanan anlaşmalarla düzenli programlar gerçekleştirilmiştir.8.si 2000-2001 yılı dönemini kapsayan ‘’Orta Vadeli İşbirliği Programı’’Anlaşması da WHO Avrupa Bölge Direktörü Dr. Marc DANZON ile T.C.Sağlık Bakanı Doç. Dr. Osman DURMUŞ arasında 16 Mayıs 2000 tarihinde 53.Dünya Sağlık Asamblesi sırasında Cenevre’de imzalanmıştır. Söz konusu program’ da Türkiye’nin önceliklerine göre belirlenen projeler WHO ile yürütülmektedir.