OSTEOPOROZ ( KEMİK ERİMESİ )

Osteoporoz ( kemik erimesi ) nedir ?

Osteoporoz, kemiğin azalması ve yapısının değişmesiyle kolay kırılabilir hale gelmesidir.

Osteoporoz yeni keşfedilmiş bir hastalık mıdır ?

Yaşlı nüfusun artışıyla, geçmişte dikkat çekmeyen bu hastalık, kırıklara neden olarak bireylerin hayat kalitesini de etkilediğinden, giderek dikkat çekmiş ve önem kazanmıştır.

Osteoporoz nasıl oluyor ?

Kemik devamlı olarak yapılan ve yıkılan, kendini yenileyen bir organdır. Gençlerde kemik yapımı, yıkımına eşittir. Yaş ilerledikçe giderek yıkım, yapımdan daha fazla olur ve kemik kitlesi azalır. Kadınlarda östrojen denilen hormon kemiklerin yıkımını önlemektedir. Adetten kesilmeyle (menapoz), bu hormon azaldığından kemik yıkımı artar. Çocuk ve genç, erişkin yeterli kalsiyum almıyor, güneş ışınlarına yeteri kadar maruz kalmıyorsa, kemik kitlesi azdır. Menopoz sonrası da kolaylıkla kaydedilir. Osteoporoz için kalıtsal yatkınlık önemli bir faktördür.

Osteoporoz Tipleri

Genelde 3 tip osteoporoz vardır.

Birinci tip osteoporoz daha çok kadınlarda görülen bir hastalıktır. Kemik yıkan hücrelerden daha önce bahsetmiştik. Bu hücrelerin aşırı kemik yıkmalarını engelleyen faktörlerden birisi de östrojendir. Östrojen, kadınlarda büyük miktarlarda yumurtalıklar tarafından üretilir. Yaklaşık 45 yaşlarına gelen kadınlarda yumurtalık fonksiyonları azalmaya ve bitmeye başlar, kadınlar adetten kesilir. Bu döneme menapoz denir. Yumurtalık faliyetlerinin bitmesi vücuttaki östrojen miktarını birden bire düşürür. Kemik yıkan hücreler kontrolsuzca kemikleri yıkmaya başlarlar.

Ikinci tip osteoporoz ise ilerki yaşlarda ortaya çıkar. 40 -45 yaşlarından itibaren kemiklerde yapımın azaldığı ve yıkımın arttığından söz etmiş idik. Kemiklerdeki bu yıkım fazlalığı yaş ilerledikçe belirgin bir hal alır ve özellikle 70 yaşından sonra kendini gösterir. Normal koşullarda insanlar bir oturma mesafesinden yere düşeler ise bir şey olmaz. Ancak bu hastaların çok daha kısa mesafelerden düşmeleri ile veya basit bir hapşırmaları ile kemiklerinde kırıklar meydana gelmektedir.

Üçünçü tip osteoporoz başka bir nedene bağlı olarak ortaya çıkar. Sıklıkla kortizon kullanan hastalarda görülür. Astım, allerji, romatizmal hastalıklar veya diğer nedenler ile kortizon kullanan hastaların kemiklerinde, ilacın uzun kullanımdan sonra ortaya çıkar.

Menopozun hangi devresi osteoporoz için önemlidir ?

Kemik kaybı, menopozun ilk 5 yılında en fazladır. Sonraki yıllarda azalarak devam eder.

Cerrahi veya doğal menopozda osteoporoz gelişme riski farklı mıdır ?

Ameliyatla yumurtalıkları alınan ve hormon tedavisi almayan genç kadınlarda ve menopoza erken giren kadınlarda osteoporoz riski yüksektir. Sadece uterus alınmış overler alınmamışsa osteoporoz için risk oluşturmaz.

Osteoporozun zararları ne olabilir ?

Kemik erimesi kemikleri kolay kırılabilir yapar, kalçanın veya omurların kolaylıkla kırılmasına, boy kısılmasına, kamburlaşmaya, sırt ağrılarına, göğüs kafesinin şekil değişikliğine ve hacminin azalmasına neden olur. Küçülmüş göğüs kafesi kalp ve akciğerin normal çalışmasını engeller. Kalça kırıkları ameliyat gerektirir, ameliyat sonrası kemiğin kaynaması da zordur. Kaynamayan kemikler, hastanın yürüyememesine, başkalarına bağımlı olmasına ve hareketsizliğe neden olarak kemiğin daha da erimesine neden olur. Ayrıca kalça kırıkları ileri yaşlarda ölüme bile sebep olabilir.

Osteoporoz nasıl teşhis edilir ?

Kemik kitlesi, 10-15 dakika gibi kısa bir sürede ölçülebilir. Ölçüm, ağrı veya herhangi bir rahatsızlığa neden olmaz. Ölçümün maliyeti yüksek olduğundan, ölçümün gerekli olup olmadığını doktorunuza danışınız. Ayrıca düz röntgen filmleri kemik kitlesi ve kırıklar hakkında fikir verebilir. Topuktan ultrasonla değerlendirme kemik kaybı hakkında bilgi verir.

Osteoporozu kolaylaştıran faktörler nelerdir ?

Kalsiyum eksikliği, D vitamini eksikliği, sigara içilmesi, fazla alkol alınması, kortizonlu ilaçlar, heparin, antiepileptikler, diüretikler kemik yapan hücrelere zararlıdır.

Karaciğer, böbrek hastalıkları, bazı kanser türleri, romatizmal hastalıklar , hareketsiz yaşantı kemik erimesini arttırır.

Osteoporoz kadınlarda erkeklere göre, ince yapılılarda şişmanlara göre ve kısa boylularda uzun boylulara göre daha sık görülür.

Sigara ile osteoporozun ilişkisi nedir ?

Sigara kemik yapan hücrelere toksiktir, kemik erimesi yapar. Sigara miktarı ve kullanım süresi il kemik kitlesi kaybı orantılıdır. Sigara içen kadınlarda menopoz da daha erken olur.

Osteoporoz ve egzersiz

Fiziksel aktivite, kemik kitlesini artırır. Hareketsiz veya yatağa bağımlılarda kas kitlesiyle birlikte kemik kitleside azalır.

Gıdalarda kalsiyum var mıdır ? Yoksa ilaç olarak mı alınmalıdır ?

Süt ve sütten yapılmış gıda maddelerinin kalsiyum içeriği yüksektir. Her gün belirli miktarda, çocukluktan itibaren kalsiyum tüketilmelidir. Yaşlılar, iyi beslenemediğinden kalsiyum, ilaç olarak günde 1-1.5 gr olarak alınmalıdır.

D vitamininin osteoporozda önemi nedir ?

Kalsiyumun barsaktan emilebilmesi için D vitamini gereklidir. Derimizde mevcut inaktif D vitamini, güneş ışınları ile ile aktif hale geçer. Güneşe yeterli maruz kalmamışlarda D vitamini eksikliği olur, kalsiyum bağırsaktan emilemez. Güneş ışığının az olduğu ülkelerde süt, D vitamini ilave edilerek satılmaktadır. Bazı ülkelerde geleneksel olarak vücudun her tarafının giysi ile kapatılması, kadınlarda D vitamini eksikliği oluşturarak osteoporozun kadınlarda çok erken yaşlarda görülmesine sebep olmaktadır. Yaşlıların evden fazla çıkmamaları sonucu, güneşe maruz kalamamaları, osteoporozu daha da kolaylaştırır.

Osteoporoz sadece kadınlarda mı olur ?

Osteoporoz erkeklerde de görülür. Erkeklik hormonu kemikleri erimeye karşı korumasına karşın, 60 yaşına ulaşamamış erkeklerin %10’unda da osteoporoz vardır. 65 yaş sonrasında ise risk kadınlardaki kadardır. Risk faktörleri olanlar, yaygın kemik ağrıları olduğunda osteoporoz olup olmadığını anlaşılması için doktorlarına başvurmalıdır.

Kimler Daha Çok Risk Altında?

Osteoporoz konusunda çalışan bilim adamları bazı ırklarda bu hastalığın görülmediğini ve bazı özellikleri olan kişilerde de daha sık osteoporoz görüldüğünü tespit etmişlerdir. Osteoporozun daha sık görüldüğü kişilerin ortak yanları şunlardır:

1. Kadınlar

2. İnce ve Narin Yapılı Kadınlar

3. Cilt ve Saç Rengi Açık Olan Kadınlar

4. Erken Menapoza Girenler

5. Fiziksel Aktivitesi Az Olan Kadınlar

6. Sigara ve Alkol Kullananlar

7. Süt ve Süt Ürünlerini Az Alanlar

8. Böbrek Fonksiyon Bozukluğu Olanlar

9. Kortizon Kullananlar

10. Fazla Doğum Yapanlar

11. Ailesinde Osteoporoz Görülenler

Osteoporoz tanısı konanlarda tedavi ile kemikler normale dönebilir mi ?

Osteoporotik kemikler, genellikle mevcut tedavilerle tam normale dönemeyebilir. Fakat kaçınılmaz olan kemik kaybı, tedavi ile durdurulabilir, hatta bazen bir miktar kemik kazanılır. Osteoporozlu hastalarda kırıklar en sık nerede olur ?

Osteoporozdan en fazla etkilenen kemikler omurga, kalça ve el bilekleridir, kırıklar en sık bu kemiklerde olur.

Osteoporozdan korunmak için neler yapılmalıdır ?

– Çocukluktan itibaren kalsiyumdan zengin diyet, menopozda ve yaşlılıkta diyete ek kalsiyum alınmalı

– Yürüyüş – merdiven çıkma gibi egzersizler yapılmalı

– Ağırlık taşımanın kemik kitlesini arttırmaya yararı vardır.

– Güneşli günlerde, açık havada cilt güneşe maruz tutulmalı

– Sigara, alkol ve kemik yıkımını arttıran ilaçları kullanmaktan kaçınmalı

– Menopoza girince, sakıncalı değilse uzun süreli ( 5-10 yıl ) hormon tedavisi kullanılmalı

– Kemik metabolizmasını etkileyen hastalık varsa uygun ve erken tedavisi sağlanmalı

Menopoza girmek üzere veya menopozda olanlar nasıl tedavi olmalıdır ?

Menopoza girildiğinde doktorunuzla hormon tedavisinin sizin için uygun olup olmadığını tartışın. Bugün için hormon tedavisindeki yaklaşımla, rahim kanseri olma olasılığını ortadan kaldırmıştır. Fakat meme kanseri yapma oranı düşük de olsa vardır. Hormon tedavisi kalp hastalığından ve erken bunamadan kadını korur. Meme kanseri olma korkusu ile hormon almama sonucu oluşacak sağlık sorunları çok fazladır. Çünkü hormon tedavisi almayan kadınların enfarktüsten ölme riskleri, meme kanserinden ölme riskinden daha yüksektir.

Osteoporoz tedavisinde amaç nedir ?

Osteoporoz tedavisinde amaç mevcut kemik kitlesinin korunması ve/veya artırılmasıdır.

Osteoporoz ve diyet

Osteoporozun önlenmesinde diyetle ilgili olarak şunlara dikkat edilmelidir.

1. Meşrubatların fazla içilmemesi

2. Fazla fosfor içeren gıdaların yenmemesi

3. Hayvansal protein alımının azaltılması

4. Bitkisel proteinlerin tercih edilmesi ( baklagiller )

5. Süt ve süt ürünlerinin fazla miktarda alınması

6. Kalsiyumdan zengin beslenme ( süt, yoğurt, asma yaprağı, tarhana, pekmez……. )